زهرا قهرمانی. ابزار مشتقه چیست. روزنامه سرمایه. شماره ۱۶۷. **
ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه معامله میشوند.
در کاربرد ابزار مشتقات معاملات این ابزارها، اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.
معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بیش تری داردو هزینه کم تری در بازار ایجاد میکند و میتواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تأمین مالی ,افزایش بازده دارایی ,تعدیل سریع ساختارجریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور مؤثر باشد و به دلیل مشروع بودن نرخ شناور ازنظر اسلام ,این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.
مقاله کنفرانس
نقش ابزارهای مشتقه در توسعه بازارهای مالی
چکیده:
بازارهای جهانی ابزارهای مشتق- ابزارهای مشتقه مالی با «مشتقات» واژه ای جدید و مظهری از توسعه و نوآوری در دانش اقتصاد مالی و مدیریت خطر است. در اقتصاد مالی مشتقات به معنی مجموعه ابزاری است که دارای خصوصیات مشترک می باشد. این وازه بر کلیه ابزارهای قابل معامله در بورس و خارج از بورس که مرتبط با معامله اوراق بهادار، ارز، نرخ بهره، کالا و غیره باشد، اطلاق می شود. علت نام گذاری «ابزارهای مشتقه» آن است که ارزش آنها مشتق از قیمت «دارایی پایه» آنها است. یعنی تغییرات قیمت هر یک از مشتقات تابعی ازتغییرات قیمت دارایی پایه آنهاست. برای مثال ارزش یک قرارداد، آتی ذرت تابعی از تغییرات قیمت ذرت کاربرد ابزار مشتقات است. یعنی با افزایش قیمت مال موضوع قرارداد، ارزش ابزارهای مشتقه افزایش می یابد و با کاهش قیمت آن، ارزش و قیمت ابزارهای مزبور تقلیل می یابد. بازارهای جهانی ابزارهای مشتق از ارکان اساسی سیستم های مالی و اقتصادی هستند. امروزه، از ابزارهای مشتق برای پوشش خطر و کاهش عدم اطمینان نسبت به قیمت های آتی، استفاده گسترده ای می شود. ابزارهای مشتق با بهبود فرآیند کشف قیمت دارایی ها، در رشد اقتصادی و افزایش اثربخشی بازارها اثر چشمگیری دارند.
ابزار مشتقه
ابزار مشتقه (به انگلیسی: Derivative Contract) ابزار مشتق به قرارداد یا اوراقی گفته می شود که ارزش آنها وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و هیچ گونه ارزش مستقلی ندارند. پیمان آتی و اختیار معامله دوگونه از این ابزارها هستند که به طور معمول در بورس های معتبر جهان دادوستد می شوند.
زهرا قهرمانی. ابزار مشتقه چیست. روزنامه سرمایه. شماره ۱۶۷. **
ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه معامله میشوند.
در معاملات این ابزارها، اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.
معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بیش تری داردو هزینه کم تری در بازار ایجاد میکند و میتواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تأمین مالی ,افزایش بازده دارایی ,تعدیل سریع ساختارجریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور مؤثر باشد و به دلیل مشروع بودن نرخ شناور ازنظر اسلام ,این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.
کاربرد ابزار مشتقات
ابزار مشتقه، یک ابزار مالی است که ارزش آن از چیز دیگری نشأت گرفته است. مشتق مالی یک قرارداد یا ابزار مالی بوده که افزایش یا کاهش ارزش آن مبتنی بر ارزش دارایی دیگری است که از آن مشتق شده است. قیمت قرارداد مشتقات مالی ممکن است مبتنی بر قیمت سهام یا اوراق قرضه، قیمت یک کالای خاص مانند طلا یا نفت، متغیرهای اقتصادی و یا حتی شرایط آب و هوایی باشد. عمدۀ این ابزارها عبارت‌اند از قرارداد آتی، قرارداد اختیار معامله و سواپ. در ادامه قرارداد سواپ مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
یکی از ابزارهای کاربردی در گسترۀ مدیریت ریسک، قرارداد سواپ نام دارد که ابتدا در سال ۱۹۷۹ در لندن طراحی شد. در سال ۱۹۸۱ قرارداد سواپ پول توسط شرکت معروف سالومان برادرز طراحی و عرضه گردید که اولین مشتریان این قرارداد بانک جهانی کاربرد ابزار مشتقات و شرکت IBM بودند. بدین ترتیب دیری نپایید که استفاده از قرارداد سواپ به عنوان یکی از ابزارهای مهندسی مالی، فراگیر شد.
در قرارداد سواپ، مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ ثابت و مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ شناور با یکدیگر تاخت زده میشوند. بدین صورت افرادی که به دنبال پرهیز از مواجهه با نوسانات قیمت هستند، جریان نقد ثابت و سایر مشارکت‌کنندگان بازار که به واسطۀ حرفۀ خویش از این فرصت‌ها استفاده می کنند با پذیرش ریسک آن ، جریان نقد شناور را برمی‌گزینند.
فرض کنید شرکت «الف» یک وام 5 میلیون دلاری 10 ساله با نرخ 12 ماهۀ قابل تعدیل لایبور بعلاوه 2 درصد را از یک بانک دریافت کند. همچنین فرض کنید که نرخ بهرۀ 12 ماهۀ لایبور در ابتدای هر سال، تعدیل می‌شود و تغییر میکند.
نرخ بهرۀ 12 ماهۀ لایبور میتواند هرساله به صورت قابل توجهی تغییر کند و افزایش و کاهش یابد. اگر نرخ بهره کاهش یابد، آنگاه این شرکت، هزینۀ بهرۀ کمتری را برای وام پرداخت میکند و در مجموع سود خواهد کرد.
برای مثال اگر زمانی که این شرکت، قرارداد وام را می‌نویسد نرخ بهرۀ 12 ماهۀ لایبور 5 درصد باشد، شرکت برای سال اول 7 درصد نرخ بهره پرداخت خواهد نمود. اگر در سال دوم نرخ بهرۀ لایبور به 3 درصد کاهش یابد، آنگاه نرخ بهرۀ پرداختی شرکت برای سال دوم 5 درصد خواهد بود.
اما شرکت همچنان در معرض ریسک افزایش نرخ بهره قرار دارد. برای مثال، فرض کنید نرخ بهرۀ 12 ماهۀ لایبور به 8 درصد افزایش یابد. بنابراین نرخ بهرۀ پرداختی 10 درصد خواهد شد. برای حذف ریسک افزایش نرخ بهره، شرکت میتواند یک قرارداد سواپ نرخ بهره را منعقد کند.
شرکت میتواند وارد یک توافق‌نامۀ سواپ نرخ بهره شود که در آن موافقت میکند تا به شرکت «ب» نرخ بهرۀ 6.5 درصد را پرداخت کند. این نرخ بهره برای 5 میلیون دلار و به مدت 10 سال است. در مقابل، شرکت ب موافقت میکند تا به شرکت الف نرخ بهرۀ 12 ماهۀ لایبور تعدیل یافته را برای همان مبلغ و همان مدت پرداخت کند. طبق این قرارداد شرکت الف میتواند نرخ بهرۀ قابل تعدیل را به نرخ بهرۀ ثابت تبدیل کند. این شرکت اکنون نرخ بهرۀ 8.5 درصد را در طول 10 سال پرداخت میکند.
شکل زیر سواپ نرخ بهرۀ بین این دو شرکت را نشان می‌دهد. معمولاً بانک یا سایر مؤسسات مالی به عنوان یک واسطه، بین دو شرکت، ارائۀ خدمت میکنند که این خدمات در ازای کارمزد اندکی صورت می‌پذیرد.
اکثر قراردادهای سواپ به وسیلۀ شرکت‌ها و افراد ماهر صورت می‌پذیرد و به منظور مبادلۀ نرخ‌های بهره و ارزها انجام می‌شود. به عنوان مثال یک شرکت آمریکایی قصد دارد تا پرداخت‌هایی را از یک شرکت انگلیسی به پوند دریافت کند و این پرداخت در دو سال دیگر انجام خواهد شد. این شرکت قصد میکند تا مبالغ را به دلار دریافت کند و این فرآیند را از طریق یک سواپ ارزی انجام می‌دهد. از این طریق با پرداخت یک مبلغ ثابت به پوند میتواند مبالغ ثابتی را به دلار ماهانه دریافت کند و ریسک کاهش ارزش پوند را کاهش دهد.
سنجش آنلاین سواد مالی
موسسۀ حسابداران رسمی آمریکا سواد مالی را توانایی کاربرد ابزار مشتقات ارزیابی و مدیریت مؤثر امور مالی شخصی به منظور تصمیم‌گیری‌های عاقلانه در جهت رسیدن به اهداف زندگی و دستیابی به وضعیت مالی خوب تعریف کرده است. آکادمی مالی امید با طراحی آزمون‌های تعیین سطح، امکان سنجش دانسته‌های مالی کاربران را در سه سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته فراهم آورده است. متقاضیان با شرکت در این آزمون، طبق نمرۀ اخذ شده، گواهینامه دریافت میکنند.
ابزار مشتقه چیست و چگونه ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد؟
ابزار مشتقه (Derivative) اوراق معاملاتی هستند که به شما امکان می‌دهند ریسک سرمایه‌گذاری خود را بسیار کاهش دهید. با استفاده از ابزار مشتقه کاربرد ابزار مشتقات شما می‌توانید با هزینه اندکی به‌نوعی سرمایه‌گذاری خود را بیمه کرده و سود قطعی از آن بردارید.
نوع دیگری از ابزار مشتقه هم وجود دارد که ریسک شما را کاهش نمی‌دهد اما میزآن‌سود شما را بدون تغییر میزان ریسک، چندین برابر میکند. البته توضیح هرکدام از این‌ها خود مقاله مجزایی می‌خواهد.
درهرحال ما در این مقاله به‌صورت مختصر به معرفی ابزار مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.
ریسک و سود، دو موجود جدانشدنی
نمی‌دانم چقدر کلا با بازار و بازارهای سروکار داشته‌اید؛ اما اگر داشته‌اید به‌احتمال‌زیاد می‌دانید که یک اصل خلل‌ناپذیر در بازار وجود دارد، آن هم این است که ریسک بالا با سود بالا همراه است و برای گرفتن سود بیشتر باید بیشتر هم ریسک کرد.
این‌یک اصلی کلی هر بازاری است. مهم نیست بازار سرمایه باشد یا بازار طلا و دلار یا برنج. کسی که می‌خواهد سود بیشتری در یک‌زمان مشخص کاربرد ابزار مشتقات کاربرد ابزار مشتقات ببرد، باید ریسکش را هم بپذیرد؛ یعنی بپذیرد که احتمال ضرر کردن هم بالاست.
قیمت‌ها در ابزار مشتقه
در کل چه در بازار مالی و چه در بازار کالاها قیمت‌ها بر پایه دو چیز تعیین میشوند. یکی ارزش اولیه و ذاتی متاع مورد معامله و دیگری میزان عرضه و تقاضای آن است.
مثلا در بازار سهام هنگامی شرکتی با‌عرضه اولیه می‌خواهد وارد بازار بورس شود، ارزش اولیه سهام آن را بر پایه ارزش اسمی شرکت، دارایی‌ها و سودآوری آن معین می‌شود.
بعدا هم که شرکت وارد بازار بورس شد قیمت سهم آن با عرضه و تقاضا تعیین میگردد. در این عرضه و تقاضا، ارزش ذاتی هم اهمیت دارد. ارزش ذاتی هم رقمی است که معامله‌گران بازار حاضر هستند برای سهام آن شرکت بپردازند.
در این میان هم اگر گزارش‌های مالی شرکت منتشر شود یا هر خبر دیگری که مربوط به کارایی و سودآوری شرکت است بیاید، قیمت معاملاتی سهام آن تغییر میکند زیرا این اخبار در نهایت روی عرضه و تقاضا خود را بروز می‌دهند.
در بازار کالاها مثل برنج، گندم و طلا هم پارامترهایی همچون قیمت تمام‌شده، قیمت دلار و در مورد طلا قیمت انس جهانی طلا که آن هم دوباره با همین پارامترها و همچنین عرضه و تقاضا تعیین میشوند، روی قیمت آن کالاها در بازار ایران تاثیر دارند.
اما ابزارهای معاملاتی یا در اصل برگه‌های قرارداد معاملاتی هم در بازار وجود دارند که چون برای کالا یا شرکت خاصی صادر نمی‌شوند قیمتشان هم با پارامترها شرکت یا کالا تعیین نمی‌شود.
بگذارید این جمله را بیشتر بسط دهیم.
بازار اوراق بهادار
آنچه در بازار سهام معامله می‌شود سهام شرکت‌های مختلف است. پیش از آنکه بازار سهام الکترونیکی شود و موارد مورد معامله غیرملموس شوند و مشتری صرفا با یک اسم و چند رقم کارش را انجام دهد، معاملات حضوری بودند و سهام شرکت‌ها در اصل برگه‌های سهام آن شرکت بود که از طرف خود شرکت و تحت نظارت سازمان بورس صادر می‌شدند.
یعنی وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، آنچه در ازای پول تحویل می‌گرفتید برگه‌های سهام یک شرکت خاص بود. هر برگه سهام می‌توانست شامل یک یا چند سهام شرکت می‌شد. این برگه‌ها یا اوراق، قیمت داشتند و به همین دلیل هم به بازار آنها، بازار بورس اوراق بهادار می‌گفتند.
ارزش این برگه‌ها همانطور که گفتیم بر پایه متغیرهای خود شرکت و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
اما در بازار برگه‌های دیگری نیز وجود دارند که ارزش آنها نه بر پایه متغیرهای مستقیم آنها، بلکه بر پایه قیمت چیزی دیگری که این برگه‌ها برای آن صادر شده‌اند تعیین می‌شود. این برگه‌ها اوراق مشتقه یا ابزار مشتقه نام دارند.
ابزار مشتقه در اصل (برگه) قراردادهایی هستند که توسط متخصصین مالی برای کاهش ریسک معاملات اصلی ساخته شده است.
یکی از نمونه‌های این برگه‌ها، همان قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش است که در مقاله پیشین به آن پرداختیم.
از جمله دیگر ابزارهای مشتقه، قراردادهای آتی هستند.
قراردادهای آتی در ابزار مشتقه
برای اینکه روشن کنیم منظور از قراردادهای آتی چیست، بگذارید یک مثال بیاوریم.
فرض کنید که کشاورزی کارش کشت سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی‌های این کشاورز در میانه تابستان می‌رسند و باید برداشت شوند. کیفیت سیب‌زمینی‌ها او نسبت به بقیه کشاورزان آن منطقه بهتر است. دلیلش این است که او هم بذر مناسب و البته گران‌تر تهیه میکند و هم هزینه‌هایی برای افزایش کیفیت خاک و آب محصولات خود میکند؛ اما یک مشکل وجود دارد.
مشکل اینجاست که زمان برداشت محصولات او با زمان برداشت محصولات بقیه کشاورزان یکی است. این مسئله باعث می‌شود در زمان فروش این محصولات، میزان عرضه سیب‌زمینی به بازار زیاد شود و در نتیجه قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین بیاید.
طبیعتا هنگامی هم که او می‌خواهد محصولش را بفروشد، چون توقع عموم مشتریان بر اساس قیمت‌های بازار شکل‌گرفته، قانع کردن خریداران به اینکه کیفیت این محصول بالاست و قیمت آن حداقل ۵۰ درصد بالاتر از بقیه است، سخت است. نتیجه آنکه میزان حاشیه سود این کشاورز نیز پایین می‌آید.
از آن‌سو یک کارخانه تولید چیپس هم در منطقه وجود دارد که مشخصا اصلی‌ترین ماده اولیه‌اش همین سیب‌زمینی است. این کارخانه به دنبال محصولات با کیفیت میگردد اما بازار پر از سیب‌زمینی‌هایی است که کیفیتشان پایین است.
قرارداد آتی سیب‌زمینی
در این میان این کارخانه با محصولات کشاورز ما مواجه می‌شود. کیفیت آنها مناسب هستند و به درد کارخانه می‌خورند.
اما مشکل اینجاست که میزان محصولات تولیدی این کشاورز کمتر از مواد اولیه موردنیاز کارخانه است. در خط تولید هم نمی‌توان دو جور سیب‌زمینی متفاوت استفاده کرد.
آنچه رخ می‌دهد این است که کارخانه چیپس و این کشاورز یک قرارداد می‌بندند.
قرارداد آنها شامل این مسئله است که کشاورز متعهد می‌شود در زمان مشخصی در سال بعد، سیب‌زمینی با همین کیفیت و البته سه برابر وزن بیشتر محصولات امسال خود را به کارخانه بدهد. کارخانه هم در این قرارداد تضمین میکند که سیب‌زمینی‌های تولیدی او را در قیمت مشخص‌شده در قرارداد در سال بعد بخرد.
این‌یک قرارداد آتی یا آینده کالا است؛ یعنی قراردادی که در آن دو طرف متعهد میشوند که در زمان مشخصی در آینده کالایی را با هم مبادله کنند. وقتی‌که سررسید این قرارداد می‌رسد کارخانه باید پول کل سیب‌زمینی‌ها را بدهد و کالایش را تحویل بگیرد.
مزیت این قرارداد برای کارخانه این است که مدیران کارخانه اطمینان دارند که مواد اولیه موردنیازشان را حداقل برای مصرف چند ماه در سال بعد با قیمت مشخص دارند.
اگر در سال بعد به هر دلیلی قیمت سیب‌زمینی بالا برود، اهمیتی ندارد. کارخانه به‌طورقطع با مبلغ خاصی از الان خریدش را انجام داده است.
کشاورز هم مطمئن است که حالا به‌طورقطع محصولات سال بعدش با قیمت مشخصی خریداری خواهند شد. اهمیتی ندارد قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین برود یا نه. او مشتری‌اش را دارد. از آن‌سو چون مطمئن است که کل محصول خود را خواهد فروخت میتواند سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد و زمینش را بزرگ‌تر کند تا بتواند میزان سیب‌زمینی را که به کارخانه تعهد کرده است، تولید کند.
به این نوع قرارداد آتی، قرارداد Forward می‌گویند. دلیلش این نام‌گذاری هم این است که تنها تضمین اجرای این قرارداد برگه‌های آن و اعتماد طرفین است. هیچ سازمانی در این میان وجود ندارد که بر این قرارداد، مفاد آن و اجرای آن نظارت داشته باشد.
قراردادهای آتی در بورس کالای ایران
در ایران بورس کالا برای ساماندهی به همین مسئله تشکیل شده است. بورس کالا محلی است که در آن تولیدکنندگان و مشتریان محصولات در آن به تبادل کالا و عقد قراردادها می‌پردازند. بورس کالا همچنین مکانی است که در آن تولیدکنندگان و خریداران می‌توانند همدیگر را بیابند.
در بورس کالا قراردادهای آتی برای کالاهای مختلفی میتواند شکل بگیرد. بورس کالا این قراردادهای آتی را ساماندهی میکند. چنین قراردادهایی صرفا به این خاطر که همین استانداردها و قوانین برای قراردادها دارند، قراردادهای Future نام دارند.
همچنین این قراردادهای آتی مثل بقیه ابزار مشتقه همچون اختیار معامله، بین سرمایه‌گذاران معامله نیز می‌شود.
در نتیجه در این قرارداد آتی در نهایت کسی که در تاریخ سررسید قرارداد برگه‌های قرارداد را دارد باید پول کالا را بپردازد و کالا را دریافت کند.
مشخصا قیمت معاملاتی این قراردادهای آتی تابع قیمت تضمینی موجود در قرارداد و همچنین قیمت محصول در بازار است. به همین دلیل هم به این‌ها ابزار مشتقه می‌گویند؛ زیرا هم خود قرارداد و هم قیمت آنها از چیز دیگری که پایه آن قرارداد است مشتق می‌شود.
انواع ابزار مشتقه
در کل چهار نوع ابزار مشتقه در دنیا وجود دارد.
۱- قرارداد آتی با مقررات و سازمان‌دهی (Future) که همانی است که در سطور بالا گفتیم.
۲- قرارداد آتی بدون مقررات (Forward) همانند مثال بالایی است و قراردادهایی که برخی از صنف‌ها از جمله طلا‌فروش‌ها با یکدیگر می‌بندند و هیچ سازمانی در این میان دخیل نیست.
۳- قراردادهای اختیار معامله (Option): این نوع ابزار مشتقه را در مقاله اختیار خرید و اختیار فروش توضیح داده‌ایم.
۴- قرارداد معاوضه (Swap): در این نوع ابزار مشتقه دو طرف معامله قرارداد می‌بندند که دو ابزار مالی را با یکدیگر معاوضه کنند؛ مثلا یک نفر امتیاز دریافت یک وام را با اختیار خرید یک سهم خاص که در مالکیت فرد دیگری است معاوضه میکند.
در ایران ابزار مشتقه توسط بورس کالا ارائه و مدیریت می‌شود. اگر شما بخواهید در ابزار مشتقه معامله انجام دهید باید یک کد معاملاتی در بورس کالا داشته باشد. تنها ابزار مشتقه در بورس کالا نیز قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله است.
دسته‌بندی ابزار مشتقه
ابزار مشتقه را در کل می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد:
ابزار مشتقه مبتنی بر کالا مثل همین قراردادهای آتی کالا مثل سکه، گندم، پسته و زعفران که در بورس کالای ایران وجود دارند.
دیگری ابزار مشتقه مالی هستند. مثال آن هم همین قراردادهای اختیار معامله و همین قرارداد معاوضه است. البته ابزار مشتقه مالی دیگری هم در دنیا وجود دارند که البته از حوزه این مقاله خارج هستند.
کاهش ریسک در ابزار مشتقه
همانطور که در مثال قرارداد آتی خرید سیب‌زمینی گفتیم، ابزار مشتقه ریسک را برای هر دو طرف کاهش می‌دهند. برای مثال اگر در همین معامله آتی خرید سیب‌زمینی، اگر در زمان سررسید قیمت سیب‌زمینی در بازار بیشتر از قیمت قرارداد باشد، کشاورز علی‌رغم اینکه کمتر سود کرده، اما ضرر هم نکرده است. از آن‌سو کارخانه سود کرده است.
اگر هم در سررسید، قیمت سیب‌زمینی در بازار کمتر از قرارداد آتی سیب‌زمینی باشد، کارخانه ضرر کرده است اما ضرر آن محدود است. از آن‌سو در عوض مواد اولیه با کیفیت خریده است.
مشابه این قضیه در قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش هم وجود دارد؛ مثلا اگر در قرارداد اختیار فروش یک سهم، قیمت آن سهم در سررسید بیشتر از قیمت تضمینی خرید در قرارداد باشد، سرمایه‌گذار قرارداد خود را اجرا نمیکند و از خیر مبلغی که برای خرید قرارداد اختیار فروش پرداخت کرده می‌گذرد.
اگر هم در آن زمان قیمت سهم کمتر از قیمت خرید تضمینی باشد، سرمایه‌گذار با اطمینان و با سود جنس خود را می‌فروشد.
به همین دلیل ابزار مشتقه برای مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌هایی که می‌خواهند مدیریت ریسک انجام دهند، بسیار جذاب است؛ زیرا آنها می‌توانند با استفاده از چنین ابزارهایی ریسک سبد تحت مدیریت خود را تغییر دهند.
اوراق مشتقه وانواع آن
امروزه خرید و فروش اوراق بهادار و به دنبال آن اوراق مشتقه توسط افراد حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی بسیار رواج یافته است.
به مواردی که در بازارهای مالی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند ابزارهای مالی گفته می‌شود.
ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجه از سهامداران دارای مازاد سرمایه که مایل به سرمایه گذاری هستند به کسانی که به این وجوه برای سرمایه گذاری نیاز دارند می‌باشند.
همچنین ابزارهای مالی وسیله‌ای برای تجمیع به شمار می‌روند.
انباشت پس اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک ناپذیر نظام مالی است، امکان پذیر نیست.
اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی‌های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها به وجود نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه گذاری نمایند.
در اقتصاد مالی مشتقات مجموعه ابزاری هستند که دارای خصوصیات مشترک می باشد.
این واژه بر کلیه ابزارهای قابل معامله در بورس و فرابورس که مرتبط با معامله اوراق بهادار، ارز، نرخ بهره، کالا و… باشد، اطلاق می‌شود.
علت نام گذاری اوراق مشتقه این است که ارزش آنها مشتق از قیمت دارایی پایه آنها است.
یعنی با افزایش قیمت مورد موضوع قرارداد، ارزش ابزارهای مشتقه افزایش می یابد و با کاهش قیمت آن ارزش و قیمت ابزارهای مشتقه کاهش می‌یابد.
اوراق مشتقه چیست؟
دسته‌ای از ابزارهای مالی هستند که ارزش خود را از کالای فيزیکی دیگری که دارایی پایه شناخته می‌شود، می‌گيرند.
دارایی پایه میتواند سهام، کالا، بورس‌های خارجی، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای اوراق مشتقه
قرارداد سلف
قرارداد سلف، قراردادی است که به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده، با قيمت مورد توافقی که طرفین هنگام امضاء قرارداد تعيين میکنند، بين دو طرف در خارج از بورس منعقد می‌شود.
قرارداد سلف از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین قراردادهای مشتقه تلقی می‌شود.
قرارداد آتی
این قرارداد توافقی است که بين دو طرف در بورس، به منظور خرید یا فروش مقداری معين و کيفيتی مشخص از یک دارایی، در زمان مشخصی در آینده با قيمت مورد توافقی که هنگام امضای قرارداد تعيين میگردد، منعقد می‌شود.
قرارداد اختيار معامله
این قرارداد دارای دو طرف است.
قراردادی است که به دارنده آن حقی جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه، در زمانی مشخص و قيمتی معين در آینده بدون اینکه اجباری در معامله وجود داشته باشد را می‌دهد.
- فروشنده اختيار معامله و قرارداد آن
قراردادی است که طبق آن اگر خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی به خریدار می‌باشد.
در این قرارداد، فروشنده مبلغی را بعنوان پشتوانه قيمت معامله بنام حق بيمه از خریدار دریافت میکند.
قرارداد معاوضه
قراردادهای معاوضه همانطور که از نام آنها مشخص است همان معاوضه کالا با کالا می‌باشد.
طبق مواد تعریف شده در قانون مدنی معاوضه عقدی است که به وسیله آن به یکی از طرفین مالی می‌دهد، در عوض مالی از طرف دیگر اخذ میکند، بدون توجه کردن به اینکه یکی از طرفین مبیع و دیگری ثمین باشد.
مبیع در در اصطلاح فقهی به معنای چیزی است که کاربرد ابزار مشتقات مورد بیع است و آن چیزی است که بیع بر آن تعلق می‌گیرد یعنی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.
در مقابل مبیع، ثمین به معنای گران قیمت و باارزش است.
موارد استفاده از اوراق مشتقه
اوراق مشتقه قبلاً به منظور نرخ ارز برای مبادله کالاها به صورت کاربرد ابزار مشتقات بین‌المللی جهت تضمین و تثبیت استفاده می‌شدند.
از آنجایی که ارز کشورهای مختلف دارای ارزش متفاوتی بودند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند.
امروزه، اوراق مشتقه بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند.
حتی مشتقه‌هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند. اوراق مشتقه در شاخه اوراق بهادار جای می‌گیرند و دارای شاخه مخصوصی نیستند، به همین دلیل به مرور انواع مختلفی از مشتقه‌ها به وجود آمدند.
همینطور مشتقه‌ها دارای کاربردهای متفاوتی بر اساس انواعشان هستند.
از اوراق مشتقه می‌توان برای پوشش یا بیمه شدن در برابر ریسک یک دارایی استفاده کرد.
اوراق مشتقه همچنین می‌توانند در سفته بازی برای شرط‌بندی قیمت‌های آینده دارایی‌ها و دور زدن مسائل مربوط به نرخ مبادله نیز مورد استفاده قرار بگیرند.
فرض کنید :
یک سرمایه گذار اروپایی سهامی در یک شرکت آمریکایی را با استفاده از دلار آمریکا خریداری میکند، او درحالی‌که سهام را در اختیار دارد، در معرض ریسک نرخ مبادله قرار می‌گیرد.
برای پوشش این ریسک، سرمایه گذار میتواند قراردادهای آتی ارزی را خریداری کند تا یک نرخ مبادله مشخص برای فروش سهام خود در آینده و تبدیل دلار به یورو را برای خود از قبل ثبت کند.
افراد در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم میشوند؟
این افراد تلاش میکنند تا با استفاده از ابزار و اوراق مشتقه، ریسک ناشی از تغییرات قیمتی دارایی‌ها را کاهش دهند تا بتوانند ریسک آن را مدیریت نمایند.
این افراد شامل کسانی میشوند که بازارهای مختلف را رصد و بررسی میکنند و از این طریق به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت اوراق مشتقه یکسان در بازارهای مختلف هستند.
کسانی که به استقبال ریسک می‌روند و امید دارند که با قرارگرفتن در موقعیت‌های گوناگون به کسب سود برسند، بورس بازان یا سفته بازان هستند.
اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟
بورس اوراق بهادار
بورس یک مکان مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است.
قراردادها در بورس به شکل استاندارد هستند و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار میشوند، یکسان است.
قیمت‌های بورس توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت میکنند، تعیین میگردد.
این سیستم قیمت‌گذاری باعث ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده می‌شود که تحت عنوان کشف قیمت شناخته می‌شود.
توجه داشته باشید که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمیکند و برای داشتن موقعیت معاملاتی هم به افراد توصیه خاصی نمیکند.
مسولیت بورس این است که به عنوان ناظر، بازار معاملات را سالم و نظام یافته نگه دارد.
تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظمی بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند
افرادی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل پرداخت جریمه یا مجازات‌های دیگر خواهند شد.
بورس کالا
بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز و کاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد.
امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصادی باعث شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند.
بازار فرا بورسی
مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه است.
به این ترتیب رویه های پذیرش شرکت‌ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه‌ای در فرابورس رقم خورده که شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط، در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.
فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.
بازار معاملاتی سنتی
در این بازار معامله‌گران سازنده بازار بوده و قیمت خرید و فروش خود را اعلام میکنند.
معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت از طریق تلفن مذاکره شده یا ممکن است برخی اوقات هم از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام شود. به این گونه معاملات، معامله دو طرفه گفته می‌شود، زیرا دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌‌‌‌گردند.
بازار معاملاتی الکترونیکی
این بازار تقریبا شبیه به معاملات الکترونیکی در بورس است.
در این بازار محصولات، واسطه‌ها و مشتریان به صورت الکترونیکی باهم در تماس و مبادله هستند.
این بازار نماد مجازی بازار فیزیکی است و به طور کلی فعالیت‌های اقتصادی تحت این فضا اقتصاد الکترونیکی است.
بازار معاملاتی بهینه
ین بازار معاملاتی ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله‌گر بر اساس آنها به معاملات الکترونیکی می‌‌‌‌پردازد.
معامله‌گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌‌‌‌رساند.
معامله‌گر در این بازار معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل میکند، بنابراین نصف ریسک اعتباری مثلا نوسانات منفی در قیمت در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.
مزایای ابزارهای مشتقه شامل چیست؟
نقدشوندگی بالا
اوراق مشتقه نسبت به کاربرد ابزار مشتقات بازار نقدی معاملات دارای سرعت معاملات و درجه نقدشوندگی بالاتری هستند، اما این به معنای این نیست که شما می‌توانید کالاها یا اوراق بهادار خود را به راحتی به پول نقد تبدیل کنید. حجم معاملات ابزارهای مشتقه در بازار معاملات روز دنیا هر روز در حال افزایش است و علت آن هم این است که استفاده از مارجین برای تامین هزینه‌های مالی کمتر شده و به دنبال آن ریسک ورود به بازار هم کمتر می‌شود.
اهرم در معاملات
در معاملات ابزارهای مشتقه، اهرم وجود دارد و این یعنی شما لازم نیست در معاملات تمام پول آنها را پرداخت کنید که این به شما کمک میکند تا در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید و هرچه تحلیل‌هایی که انجام می‌دهید درست‌تر باشد، سود بیشتری نصیب شما خواهد شد. در این میان توجه داشته باشید همانطور که تحلیل درست سود بیشتری را از آن شما میکند، استفاده نادرست از این ابزار هم شما را متحمل پرداخت زیان خواهد کرد.
پوشش ریسک
با استفاده از قراردادهای آتی دو طرف قرارداد می‌توانند بین خود قراردادی را با قیمت مشخص تنظیم کنند و درمورد آن به توافق برسند، به این ترتیب اگر قیمت کالا تغییر کند هم هیچ یک از طرفین متحمل زیان نخواهند شد.
به پایان مقاله اوراق مشتقه رسیدیم، امیدواریم این مقاله مفید واقع شده باشد.
ممنون از همراهیتان.
مجموعه AccTrain طی سالها تلاش ارايه کننده انواع نرم افزارحسابداری موجود در بازار می باشد،.
مفتخریم پاسخ گوی نیاز شما باشیم .
دیدگاه شما