تعریف قرارداد آتی

معرفی آتی

قرارداد آتي قراردادي است كه فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسيد معين، مقدار معيني از كالاي مشخص را به قيمتي كه الان تعيين می كنند، بفروشد و در مقابل طرف ديگرقرارداد متعهد می شود آن كالا را با آن مشخصات، خريداري كند در این قراردادها، براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهدمی شوند متناسب با تغيیرات قيمت آتي، وجه تضمين را تعديل كنند و اتاق پاياپاي بورس کالا از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغييرات، بخشي از وجه تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار طرف دیگر معامله قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سر رسيد با هم تسويه كنند

با توجه به اينکه اولين معاملات قراردادهاي آتي در دنيا به صورت استاندارد در بور سهاي کالايي انجام شده است در کشور ما نيزمعاملات اولين قرارداد آتي در بورس کالاي ايران با راه اندازي قرارداد آتي بر روي شمش طلاي يک اونسي که در سال1387مورد پذيرش قرار گرفته بود آغاز شد اما با راه اندازی قراردادهای آتی بر روی سکه طلای بهارآزادی و آغاز معاملات آن هم اکنون تقریبا تمام معاملات آتی بورس کالا به قراردادهای سکه طلای بهارآزادی اختصاص پیدا کرده است که روز به روز نیز بر متقاضیان حضور در این بازار افزوده می شود نگاهی به آمار معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران نشان می هد طی مدتی که از راه اندازی این قراردادها می گذرد، حجم و ارزش این معاملات هر سال نسبت به سال قبل افزایش بسیار چشمگیری راتجربه کرده است

انواع اوراق مشتقه بورس کالا

قراردادهای سلف (Forwards)

قراردادی است که به موجب آن دو طرف متعهد می شوند در یک تاریخ مشخص و قیمت مشخص کالا­یی با کیفیت مشخص را که بر اساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت تعریف قرارداد آتی آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد بر اساس قرارداد سلف تمامی مبلغ بایستی قبلاپرداخت و کالا در سررسید تحویل شود بدین ترتیب در معاملات غالبا با پول نقد رد و بدل می شود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می آیند یکی از دارایی هایی که معامله سلف آن ها بسیار متداول است نفت خام است

قراردادهای آتی (Futures Contracts)

قراردادی است که در آن دوطرف تعهد می‌کنند که در یک تاریخ مشخص(تعیین شده طبق ضوابط رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله کنند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌دهند در این نوع قرارداد، پول، کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌شود ولی هر دوطرف معامله برای حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به‌عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌سپارند برخی از قراردادهای آتی، قابل معامله و واگذاری به دیگران در بورس (بازار دست دوم) هستند لذا این نوع قراردادها به‌عنوان ابزارهای سفته بازی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند

قراردادهای اختیار معامله (Options)

قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد، حق(نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند در این معامله خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است چنان‌که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد(خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد از طرف دیگر فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است

قراردادهای معاوضه (Swaps)

قراردادی است که در آن دوطرف متعهد هستند که برای مدت مشخص(توافقی است)، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص(توافقی است) به نسبت تعیین شده، معاوضه کنند پس از سررسید قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها برمی‌گردد این دارایی‌ها می‌توانند فیزیکی مثل گندم، طلا، نفت، چوب و یا مالی مثل اوراق قرضه، مشارکت، وام‌و باشند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند این قرارداد به‌صورت غیررسمی(خارج از بورس) انجام می‌گیرد

مزایای قراردادهای مشتقه

امكان خريد و يا فروش استقراضي دارايي

تضمين معاملات توسط اتاق پاياپاي بورس

اصطلاحات قراردادهای مشتقه

وجه تضمین اولیه

سرمایه‌گذارانی که قصد خرید یا فروش قرارداد آتی را دارند ابتدا باید مبلغی را به عنوان ضمانت نزد کارگزار بورس بگذارند که به حساب وجه تضمین معروف است که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل می‌شود میزان این وجه را بورس تعیین می‌کند، لیکن کارگزاران بورس تعریف قرارداد آتی می‌توانند با توجه به میزان اعتبار مالی سرمایه‌گذار، سطح این وجه تضمین را تغییر دهند هدف اصلی این امر، حداقل کردن ریسک نکول قرارداد است

حداقل وجه تضمین

نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌شود هرگاه مانده حساب وجه تضمین از حداقل وجه تضمین ثابت کمتر شود، بلافاصله بورس اقدام به تقاضای وجه تضمین خواهد کرد

حداقل وجه تضمین

نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه تعریف قرارداد آتی افزایش وجه تضمین می‌شود هرگاه مانده حساب وجه تضمین از حداقل وجه تضمین ثابت کمتر شود، بلافاصله بورس اقدام به تقاضای وجه تضمین خواهد کرد

قرارداد آتی چیست؟ نحوه معامله و اصطلاحاتی که باید بدانید

قراردادهای آتی یکی از روش‌های پر‌طرفدار معامله در بستر بازار بورس در تمام جهان هستند که از طریق آن‏ها می‎شود سود و منفعت زیادی کسب کرد. اما چقدر درمورد نحوه انجام معاملات آتی اطلاعات و از قوانین آن‎ها آگاه هستید؟ ما در این مقاله از فینتو تلاش کرده‎ایم هر آنچه که لازم دارید در مورد قراردادهای آتی بدانید را به زبان ساده و روان برایتان آماده کنیم.

قرارداد آتی چیست؟

قراردادهای آتی انواعی از معامله در بازار بورس هستند که در آن فروشنده کالا متعهد می‎شود که میزان مشخصی از یک کالا را با قیمت از پیش تعیین شده و کیفیت مشخصی، در آینده به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز مبلغ قرارداد را در آینده و هنگام تحویل پرداخت می‎‎کند. قراردادهای آتی ریسک افزایش قیمت در آینده را برای خریداران آن کالا کاهش می‎دهند. به طور مثال اگر یک تولیدی یا کارخانه به میزان مشخصی پسته یا نفت خام احتیاج داشته باشد و حدس می‎زند که این کالا در سه ماه آینده دچار افزایش قیمت خواهد شد، می‎تواند آن را در معاملات آتی با قیمت فعلی روز و با پرداخت پیش پرداخت خرید کند و سه ماه آینده ( یا هر مدت زمان دیگری که در قرارداد توافق شده) با پرداخت همان قیمتی که از تعریف قرارداد آتی پیش تعیین شده، تحویل بگیرد. بسیاری دیگر نیز بدون اینکه در حقیقت به یک کالا نیاز داشته باشند در معامله‎های آتی شرکت می‎کنند و پس از رسیدن به سود مد نظرشان کالا یا اوراق را واگذار می‎کنند. بورس شیکاگو و بورس تجاری شیکاگو از بزرگ ترین بازارهای بورس جهان هستند که قرارداد آتی در آن‎ها انجام می‎شود. همچنین بزرگ‎ترین بازار بورس‎های اروپا نیز بورس اوراق اختیار و قراردادهای آتی بین المللی لندن(LIFFOE) و بورس یورکس(Eurex) هستند.

چه کالاهایی در بازار بورس ایران جزو قرارداد آتی هستند؟

در ایران معامله قراردادهای آتی در آذر ماه سال 87 و با پیش فروش سکه آغاز شد و اکنون شامل موارد گسترده‎تری است. قراردادهای آتی به دو دسته زیر تقسیم می‎شوند:

قراردادهای آتی برای سهام و شاخص

این نوع از قراردادها برای اوراق بهادار، سهام و ارز انجام می‎شوند و در سالهای اخیر ارز دیجیتال هم تعریف قرارداد آتی به آن‎ها اضافه شده که حسابی پر طرفدار است. این نوع قراردادهای آتی با نام قرارداد آتی مالی هم شناخته می‎شوند.

قراردادهای آتی برای کالاهای فیزیکی

در این نوع از قرارداد، همانگونه که از نامش هم پیداست کالاهای فیزیکی مثل طلا، شمش، سکه، نفت خام، زعفران، پسته، زیره و انواع فلزات گران‎بها معامله می‎شود.

ویژگی‎های قرارداد آتی چیست؟

مشخصاتی که در یک قرارداد آتی وجود دارند شامل موارد زیر هستند:

• دارایی پایه و مشخصات کالا: در قراردادهای آتی به کالای که قرار است مورد معامله قرار بگیرد، دارایی پایه می‎گویند.
• اندازه قرارداد آتی: این مورد مشخص کننده حجم یا مقداری از کالا است که قرار است مورد معامله قرار بگیرد. اندازه قرارداد همیشه توسط سازمان بورس تعیین می‎شود و خریداران می‎توانند مضرب‎های صحیحی از همین مقدار را انتخاب و خریداری کنند.
• تاریخ سررسید: تاریخ سررسید بیانگر زمان دقیق انجام و تحویل معامله است که توسط سازمان بورس تعیین می‎شود.
• وجه تضمین: مبلغی که هر دو طرف قرارداد موظف هستند آن را به عنوان پیش پرداخت در یک حساب عملیاتی واریز کنند و امکان برداشت از آن فقط در اختیار سازمان بورس است که در ادامه به طور مفصل به آن پرداخته‎ایم.
• و موارد دیگری مثل: حداکثر سهم هر سفارش، جرایم و کارمزد، حداکثر حجم هر سفارش، سقف مجاز موقعیت‎های باز، تحویل و مهلت گواهی آمادگی تحویل

چگونه در قراردادهای آتی شرکت کنیم؟

برای اینکار ابتدا لازم است که به کارگزاری مراجعه کرده و کد معاملات مشتقه تعریف قرارداد آتی را دریافت کنید. توجه کنید که کد معاملات مشتقه با کد سهام (کد معاملات بورسی) متقاوت است و اگر کد سهام دارید نمی‎توانید با آن وارد بازار قراردادهای آتی شوید.

پس از طی کردن مراحل احراز هویت و دریافت کد معاملات مشتقه لازم است که یک حساب بانکی در یکی از بانک‎هایی که طرف قرارداد سازمان بورس است افتتاح کنید که به آن حساب عملیاتی یا حساب در اختیار می‎گویند. زیرا امکان برداشت از این حساب فقط در اختیار سازمان بورس است و درصورتیکه در شرایط مختلف شخص مایل به برداشت از این حساب باشد، لازم است توسط کارگزاری درخواستش را به سازمان بورس ارائه دهد و در صورت تایید انتقال وجه انجام خواهد شد.

پس از افتتاح حساب می‎توانید در معامله‎های قرارداد آتی شرکت کنید. همانطور که پیش از این اشاره کردیم وقتی کالا یا سهامی در بازار آتی معامله می‎شود هر دو طرف معامله موظف هستند که درصد مشخصی را که توسط سازمان بورس تعیین شده به همان حساب عملیاتی که افتتاح کرده‎اند به عنوان وجه تضمین واریز کنند. هنگام سررسید قرارداد فروشنده و خریدار هر دو باید فرم آمادگی تحویل را پر کند سپس خریدار مبلغ قرارداد را به همان حساب در اختیار بورس واریز می‎کند و فروشنده نیز کالا را تحویل می‎دهد( به صورت گواهی سپرده بورسی یا به صورت فیزیکی).

لیست کالاهای قرارداد آتی و قیمت و حجم معامله آن‎ها را می‎توانید از طریق لینک زیر که متعلق به سازمان بورس است را بررسی نمایید:

وجه تضمین طی نوسانات روز بازار می‎تواند تغییر کند!

با یک مثال ساده این موضوع را برایتان توضیح می‎دهیم. تصور کنید که شما 100 کیلو زیره را به قیمت کیلویی 100 هزار تومان معامله کرده‎اید، سازمان بورس هم از شما به عنوان خریدار و هم از فروشنده 20% از مبلغ کل معامله یعنی 2 میلیون تومان وجه تضمین دریافت کرده است. در سازمان بورس در پایان هر روز معاملاتی میانگین قیمت هر کالا محاسبه می‎شود، در صورتی که به طور مثال میانگین قیمت زیره امروز 103 هزار تومان برآورد شده باشد یعنی شما به عنوان خریدار 3هزار تومان در هر کیلو سود کرده‎اید و فروشنده ضرر کرده است. در این حالت مبلغ 300هزار تومان از وجه تضمین فروشنده به حساب شما واریز خواهد شد. امکان وقوع عکس این اتفاق نیز وجود دارد. در صورتی که به طور مثال میانگین قیمت معامله روز زیره از 100 تومان به 98 تومان کاهش پیدا کند، در این صورت فروشنده 2هزار تومان در هر کیلو سود کرده و مبلغ 200 هزارتومان از وجه تضمین شما به حساب او واریز خواهد شد. این روند تا موعد سررسید قرارداد و تحویل کالا ادامه خواهد داشت. اما در صورتی که وجه تضمین هر کدام از طرفین قرارداد به کمتر از 70% کاهش پیدا کند از طرف سازمان بورس اخطاریه‎ای به او ابلاغ خواهد شد تا مبلغ کسری را واریز نماید و مبلغ مجددا به همان میزان وجه تضمین اولیه برسد.

اصطلاحات تعریف قرارداد آتی خرید و فروش در قرارداد آتی

نکول : در صورتی که هر یک از طرف‎های قرارداد به تعهدهایی که در قرارداد آتی ذکر شده عمل نکند، نکول صورت گرفته است. در این حالت شخص موظف است که هم کارمزد تسویه و تحویل از جانب خودش و طرف دیگر قرار داد را بپردازد و هم یک درصد از ارزش کل قرارداد را به عنوان جریمه به طرف دیگر قرارداد پرداخت کند.

در صورتی که خریدار در روز سررسید و تا مدت زمان 15 دقیقه بعد از پایان جلسه معاملاتی، مبلغ قرارداد را به حساب واریز نکند یا فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند، نکول کرده و فروشنده نیز مجاز است گواهی سپرده خود را روز بعد در بازار عرضه کند. اینکه فروشنده از این نکول سود می‎کند یا ضرر بستگی به قیمت فروش کالا در روز بعدی دارد.

آربیتراژ: آربیتراژ یک کلمه با ریشه فرانسوی است و در دنیای اقتصاد به معنی سود کردن از تفاوت قیمت بین دو یا چند بازار است. در قراردادهای آتی بسیاری از اوقات افراد از این روش سود می‎کنند. به این ترتیب که به طور مثال ممکن است قیمت بازار زیره کیلویی 104 هزار تومان با احتساب هزینه‎های جانبی مثل نگهداری یا انبارداری باشد اما قیمت معامله آن در بازار آتی 107 هزار تومان باشد. در این حالت شخص با خرید زیره از بازار آزاد و فروش آن در بازار آتی 3هزارتومان در هر کیلو سود می‎کند.

نوسان گیری(speculator) یا سفته باز: این اصطلاح به افرادی اطلاق می‎شود که به طور کلی به دنبال خرید یا فروش کالا نیستند بلکه تنها از نوسان قیمت سود می‎کنند. به طور مثال زیره کیلویی 104 هزار تومان در بازار آتی معامله می‎شود و این افراد پیش بینی می‎کنند که قیمت آن افزایش پیدا خواهد کرد. در این حالت زیره را خریداری کرده و پس از گران شدن آن را عرضه می‎کنند. به طور برعکس اگر احتمال کاهش قیمت در آینده را بدهند، پیش از شروع کاهش قیمت کالا را می‎فروشند.

ویژگی قرارداد آتی چیست؟

شفافیت قیمت

انجام معاملات آتی برای تمام شرکت کنندگان به صورت مساوی و عادلانه قابل انجام است و کارگزاری‎ها سفارش‎های ثبت شده‎ی مشتریان را در سامانه معاملاتی ثبت می‎کنند. معاملات ثبت شده بر اساس اولویت‎های قیمتی انجام می‎شوند و در صورتی که قیمت‎ها برابر باشند بر اساس اولویت زمانی انجام می‎شوند.

از آنجایی که هدف اصلی معاملات آتی ایجاد یک بازار عادلانه و منسجم و با قیمت مشخص است، به منظور جلوگیری از سوءاستفاده‎های احتمالی، بورس‎ها و کارگزاری ها خود حق انجام معامله ندارند و در واقع مسئولیت آن‎ها ثبت سفارش مشتری‎ها به منظور کمک به تحقق اهداف بازار آتی است.

اهرمی بودن قراردادهای آتی

اهرم مالی پرریسک ترین ویژگی قراردادهای آتی است. این ویژگی به معامله‎گران این فرصت را می‎دهد که با یک مبلغ اولیه کم وارد بازار شوند و معامله ای را انجام دهند و در پایان قرارداد به اندازه کل مبلغ قرارداد سود یا ضرر کنند. درست مثل یک اهرم که با کمک آن می‎شود با نیرویی کم، یک ابزار سنگین را جا به جا کرد.

ریسک کمتر نسبت به معاملات نقدی

نقد شوندگی بالا

معامله ‎های قراردادهای آتی به صورت پیش‎فروش هستند و فروشنده هنگام موعد سررسید در صورتی که نیاز به تحویل کالا باشد می‎تواند کالا را به صورت فیزیکی از بازار تهیه کند. این ویژگی میزان نقد شوندگی معامله را تا حد زیادی افزایش می‎دهد.

در این مقاله از فینتو سعی کردیم تا مفاهیم و توضیحاتی که نیاز هست تا درباره قراردادهای آتی بدانید را توضیح دهیم. اما فراموش نکنید با وجود اینکه معاملات قراردادهای آتی از پر سودترین و پر رونق ترین معاملات بورسی در تمام جهان هستند احتیاج به شناخت کافی از بازار و نوسانات احتمالی قیمت کالای مورد معامله دارند. پیشنهاد میکنیم اگر تجربه کافی درباره کالایی که علاقه مند به معامله آن هستید ندارید با مشاوران قابل اعتماد کارگزاری‎ها یا افرادی که در زمینه انجام قراردادهای آتی باتجربه هستند مشورت کنید.

در این مقاله تلاش کردیم تا در خصوص ویژگی مهم نرم‌‌افزار حسابداری ابری فینتو، یعنی دسترسی به کسب و کارها در یک پنل را در اختیارتان قرار دهیم. همانطور که میدانید استفاده از این قابلیت نیاز شما به چندین نرم افزار حسابداری را برطرف و کار شما را تا تحت بسیار زیادی راحت می‌کند. نرم افزار حسابداری ابری فینتو همراه قابل اعتماد برای کسب و کار‌های شماست.

مفهوم و ماهیت قراردادهای آتی

قراردادهای آتی خاص و آتی یکسان از ابزارهای مشتقه مالی و حاصل ابداع و نو آوری بازارهای مالی جهانی است. بازار سرمایه ایران نیز اخیراً با استناد به بند 11 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384 عرضه قرارداهای آتی یکسان را در سطحی محدود آغاز کرده است. نظر به لزوم آشنایی جامعه حقوقی کشور با ابزارهای مالی نوین، مقاله حاضر بر آن است تا ضمن تشریح ساختار آتی‌های یکسان، به بیان تفاوت‌های این قرارداد با آتی خاص بپردازد. افزون براین، تبیین موضوع قرارداد آتی یکسان، تحلیل حقوقی نحوه خاتمه و خروج از بازار آتی‏ها و مبانی اعتبار تعریف قرارداد آتی قرارداد مذکور از موضوعاتی است که در تحقیق حاضر مورد توجه واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

• قرارداد آتی یکسان
• قرارداد آتی خاص
• ابزارهای مشتقه مالی
• بازار بورس
• بازارهای مالی
• قانون بازار اوراق بهادار

عنوان مقاله [English]

Concept and Nature of Future Contracts

نویسنده [English]

• Javad Hosseinzadeh

Future and forward contracts are regarded as a case of financial derivative instruments the public offering of which on a limited level in Iranian capital market, has recently come to commence by virtue of clause 11 of article 1 of Iran’s Securities Market Act 1384. This article, by the lack of any legal definition of the contracts and for making law community familiar with such new financial instruments, seeks to explain the structure of future contracts in capital market, while describing the characteristics that distinguish them from forward contract. Moreover, the explanation of subject-matter of future contracts, how to terminate the contracts and how to exit the futures market and legal grounds of validity of such contracts shall constitute the discussions of this article.

قرارداد آتی یکسان

قرارداد آتی يکسان از ابزارهای مشتقه مالی است و فقط در بورس‌های رسمی برای کیفیت و کمیّت خاصی از کالای معینی معامله صورت می‌گیرد و تاریخ تحویل از قبل مشخص است.

فهرست مندرجات

۱ - توضیح اجمالی

[ویرایش]
متخصصان مالی برای ایجاد اطمینان برای فعالان اقتصادی، ابزارهای جدیدی را ابداع کرده‌اند. یکی از این ابداعات بزرگ، ابزارهای مالی مشتقه است که روز به روز تنوع بیشتری یافته است. شناور بودن نرخ ارز، نوسانات نرخ سهام و تغییرات پیش‌بینی نشده نرخ بهره از دیگر عواملی است که باعث شده است تا این ابزار، طرفدار بسیاری برای خود فراهم آورد.

[۱] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۴-۴۵.

[۲] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۴۴.

از معمول‌ترین ابزارهای مشتقه قرارداد آتی یکسان یا استانداردشده است.

۲ - تعریف

[ویرایش]
قرارداد آتی یکسان که مشابه قرارداد پیمان آتی است دارنده آن متعهد می‌شود، دارایی موضوع قرارداد (کالا، ارز، اوراق بهادار) را در آینده خریداری کرده یا بفروشد. از ویژگی‌های مهم این نوع قرارداد آن است که فقط در بورس‌های رسمی و برای کیفیت و کمیّت خاصی از کالای معینی معامله صورت می‌گیرد و تاریخ تحویل از قبل مشخص است.

[۳] رضایی، مجید، اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه، تهران، مجله علمی- پژوهشی دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۴، ش۲۵، ص۱۱۹.

۰ تا ۱۰۰ قرارداد آتی چیست؟ کاربرد + لیست قراردادهای آتی

در بازارهای مالی معتبر دنیا، علاوه بر قابلیت معامله سهام، قراردادهایی نیز وجود دارند که می‌توانید با استفاده از آن‌ها کسب تعریف قرارداد آتی سود کنید و از ریسک‌های بزرگ بازار در امان بمانید. یکی از این قراردادها که طرفداران زیادی هم دارد، قرارداد آتی ( Future Contract ) است.

در ابتدا قرارداد آتی، برای کنترل ریسک مشاغل خاص مانند کشاورزان و کارخانه‌ ها ایجاد گشت که به سبب آن، شاغلین این حوزه بتوانند کالای خود را چند ماه جلوتر بفروشند و سپس پول آن را دریافت کنند. پس در اصل، این قرارداد یک ابزار جدید نیست و از گذشته مورد استفاده قرار ‌گرفته است و به همین سبب اطمینان زیادی به این قراردادها می‌شود.

قرارداد آتی چیست؟

برای تعریف قرارداد آتی، می‌توان گفت: پیمانی است که بین خریدار و فروشنده بر اساس یک قیمت معین در زمان حال بسته می‌شود اما تحویل کالا به آینده موکول می‌شود. اگر بخواهیم به زبان ساده‌تر این مبحث را توضیح دهیم، در واقع قرارداد آتی به این معنی است که فردی می‌ تواند از حالا کالای خود را بفروشد اما تضمین کند که چند ماه بعد کالا را به خریدار تحویل خواهد داد و پولش را دریافت می‌ کند.

این نوع قرارداد در ابتدا در سال ۱۹۷۲ میلادی میان کشاورزان شکل گرفت. به این صورت که کشاورزان محصول خود را که چند ماه دیگر به بار می‌ نشست را اکنون می‌فروختند و تضمین می‌دادند که تناژ معینی را به خریدار تحویل دهند. این قرارداد آتی در ایران و سایر نقاط جهان رایج است تا موجب کاهش ریسک تولیدکنندگان شود.

توجه کنید که قرارداد آتی، یک قرارداد دو طرفه است و این بدین معنی است که حتما در این معامله، یک نفر سود و یک نفر ضرر خواهد کرد. در ابتدای انجام این معامله، طرفین قرارداد، مبلغی را تحت عنوان مبلغ تضمین گرو خواهند گذاشت تا کسی از قرارداد خارج نشود.

انواع قراردادهای آتی

پس از آن که به سوال معاملات آتی چیست؟ پاسخ دادیم، نوبت به آن می‌رسد که انواع قراردادهای آتی را توضیح دهیم.

• قرارداد آتی کالا

به‌ صورت کلی، قراردادهای آتی به دو نوع، قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی تقسیم می‌شوند. با توجه به نام قرارداد آتی کالا، به این نتیجه می‌رسیم که خرید و فروش کالا در این نوع قرارداد صورت می‌گیرد، مانند: محصولات کشاورزی، محصولات کارخانه‌ها و محصولات نفتی و فلزات. در این نوع قراردادها، کالای مورد معامله باید دارای استاندارد مناسب کیفی و کمی باشد. همچنین قیمت، زمان و مکان تحویل در زمان نوشتن قرارداد آتی کالا، باید مشخص شود.

• قرارداد آتی مالی

علاوه بر قراردادهای آتی کالا، نوع دیگری از قرارداد نیز وجود دارد که بر اساس معامله سهام، ارز و اوراق قرضه انجام می‌شود. در ابتدا تنها خرید فروش محصولات کشاورزی با استفاده از قرارداد آتی شکل می‌گرفت اما به مرور زمان و پیشرفت تکنولوژی، معاملات ارز و سهام نیز وارد دنیای مجازی شد. به همین دلیل خریدار و فروشنده بدون اینکه شناختی نسبت به یکدیگر داشته باشند، اقدام به انجام این نوع معاملات می‌کنند.

ویژگی‌ های قرارداد آتی

• استاندارد بودن مشخصات آن: به‌طور کلی، یک سری از استانداردهای از پیش تعیین شده برای قرارداد آتی وجود دارد که موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران از آن دوری کنند. به‌طور مثال: اگر مدیر یک صندوق سرمایه‌گذاری قصد خرید ۱۲۰ هزار دلار اوراق قرضه خزانه آمریکا را داشته باشد، چنین چیزی امکان‌پذیر نیست زیرا حداکثر ارزش اسمی خرید اوراق خرانه ۱۰۰ هزار دلار است. همچنین تنها در ماه‌های ژوئن، مارچ و دسامبر می‌تواند انقضای قرارداد آتی را تنظیم کند و قرارداد دلخواه زمانی امکان‌پذیر نیست.
• معامله در بورس: بصورت مشخص، قراردادهای آتی در بورس‌های سراسر جهان انتشار پیدا می‌کند که به این بازار، بازار آتی نیز می‌گویند. پس اگر قصد این را دارید که به سوال بازار آتی چیست؟ پاسخ دهیم، می‌توانید این تعریف را در ذهن خود داشته باشید.

پس از آن‌که انتشار قرارداد آتی در بورس شکل گرفت، حالا خریداران بر اساس قیمت پیشهادی خود، می‌توانند قراردادها را مال خود کنند. توجه کنید که اگر قیمت پیشنهادی توسط چندین نفر یکسان باشد، اولویت با فردی است که زودتر اقدام به سفارش‌گذاری کرده است. علاوه بر این، بورس‌های سراسر جهان حکم ناظر بر قراردادهای آتی را دارند و اگر در قیمت‌گذاری دخالت کنند، از سوی مقام ناظر جریمه خواهند شد.
• وجود اتاق پایاپای: همانطور که گفته شد، پس از آنکه خریدار و فروشنده در قیمت نهایی به تفاهم رسیدند، باید مبلغی را در اتاق پایاپای به عنوان وجه تضمین، گرو بگذارند تا اطمینان طرفین در معامله حفظ شود و افراد بیشتری برای تعریف قرارداد آتی معامله در این بازار مشتاق شوند.
• پوشش ریسک قیمت: توجه کنید که در زمان معامله، قیمت نهایی محصول مشخص می‌شود و اگر چندین ماه بعد افزایش یا کاهش قیمت داشته باشیم، در قیمت کالای فروخته شما تاثیری ندارد. این نوع قرارداد تا حدود زیادی برای کشورهای تورمی مانند ایران که هر ماه افزایش قیمت داریم، می‌تواند یک پوشش ریسک بسیار خوب برای قرارداد آتی در ایران را رقم بزند.
• وجود اهرم مالی: معاملات قرارداد آتی، دارای اهرم مالی است. اهرم مالی یعنی اینکه با ایجاد یک نیروی کوچک، نتیجه بسیار بهتری را دریافت کنید. توجه کنید که همین اهرمی بودن معاملات، موجب می‌شود تا حتما یک نفر ازطرفین خریدار یا فروشنده بسیار کسب سود کند و طرف دیگر به زمین خورد و زیان شدیدی را متحمل شود.
معمولا افرادی که هوش و تجربه بالایی در پیش‌بینی قیمت کالا یا ارز در بازار دارند باید به سراغ این نوع معاملات بروند. به‌طور مثال، اهرم مالی در قرارداد آتی در ایران به شما این امکان را می‌دهد که با داشتن نقدینگی ۱۰ کیلوگرم پسته، بتوانید بر روی ۱۰۰ کیلوگرم پسته سرمایه‌گذاری کنید.
• هزینه بسیار پایین معاملات: معمولا هزینه معاملات در این بازار بسیار پایین است و در نهایت مانند خرید و فروش سهام است. همین موضوع موجب می‌شود تا افراد زیادی بتوانند در این بازار سرمایه‌گذاری کنند.

دو طرفه بودن قرارداد آتی به چه معناست؟

اگر شما در بازار فیزیکی و به‌صورت نقدی اقدام به خرید یک کالا مانند خودرو کنید، شما تنها می‌توانید با بالا رفتن قیمت سود کنید و آن را در قیمت بالاتر بفروشید. اما قراردادهای آتی دو طرفه است و همین نکته موجب شده است تا جذابیت این بازار به نسبت بازار فیزیکی صد چندان شود.

در بازار آتی، شما اگر کالایی داشته باشید که احساس می‌کنید تا چند ماه بعد قیمتش کاهش خواهد یافت، می‌توانید طی یک قرارداد آتی، کالای خود را پیش فروش کنید. سپس در چند ماه بعد دوباره کالا خود را ارزان‌تر تهیه کنید و تفاوت این مبلغ را سود کنید.

مشخصات قرارداد آتی

• نوع کالای استاندارد: یکی از مشخصات اصلی قرارداد آتی، تعیین نوع کالا است. به‌طور مثال: در بورس ایران، کالا می‌تواند سکه، زعفران یا سایر محصولات کشاورزی باشد.
• اندازه قرارداد آتی: در واقع حجم خرید یک کالا است. به‌طور مثال حجم خرید سکه بهار آزادی در بورس می‌تواند مضربی از ۱۰ باشد.
• وجه تضمین اولیه: مبلغی است که در زمان انتشار قرارداد آتی در بورس، در توضیحات آن آورده شده است.
• تاریخ سررسید: تاریخ سر رسید نیز تاریخی است که قرارداد به پایان خواهد رسید.
• کارمزدها و جرایم: همچنین اگر قوانین مربوط به قرارداد آتی در بورس به هر دلیلی رعایت نشود، کارمزد و جرایم بالایی را برای یک طرف از خریدار یا فروشنده به دنبال خواهد داشت.
• نوسان قیمت روزانه: معمولا در زمان انتشار قرارداد آتی، نوسان قیمتی آن، تنها ۵ درصد پایین‌تر یا بالتر از قیمت روز قبلی خواهد بود.

لیست قراردادهای آتی در بورس

به‌طور مثال در ادامه لیست قرارداد آتی سکه بهار آزادی در بورس را آورده‌ایم.

۱۰ سکه بهار آزادی

اندازه قرارداد آتی

بر اساس قانون استاندارد بانک مرکزی بر اساس عیار ۹۰۰ در هزار و وزن کلی: ۸.۱۳ گرم

استاندارد کلی تحویل

ماه قرارداد آتی ( تاریخ سررسید )

۵ درصد نوسان مثبت یا منفی به نسبت قیمت تسویه روز قبل

نوسانات قیمت روزانه قرارداد آتی

یک روز پس از آخرین روز کاری ذکر شده در معاملات تا پایان ماه قرارداد

در حدود ۲۰% از کل اندازه قرارداد آتی هر معامله ( ۱۰ عدد سکه بهار آزادی ). این مبلغ با توجه به قیمت آخرین روز قیمت سکه بهار آزادی در بورس کالا تعیین می‌شود.

۷۰ درصد وجه تضمین اولیه یا ( ۱۴ % کل قرارداد آتی )

حداقل وجه تضمین

حداکثر حجم هر سفارش با یک کد بورسی

و در آخر.
در بازارهای مالی معتبر دنیا، علاوه بر قابلیت معامله سهام، قراردادهایی نیز وجود دارند که می‌توانید با استفاده از آن‌ها کسب سود کنید و از ریسک‌های بزرگ بازار در امان بمانید. قرارداد آتی، پیمانی است که بین خریدار و فروشنده بر اساس یک قیمت معین در زمان حال بسته می‌شود اما تحویل کالا به آینده موکول می‌شود. قراردادهای آتی به دو نوع، قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی تقسیم می‌شوند. توجه کنید که اهرمی بودن معاملات قرارداد آتی، موجب می‌شود تا حتما یک نفر از طرفین خریدار یا فرشنده بسیار کسب سود کند و طرف دیگر زیان شدیدی را متحمل شود.