تعریف سواپ(SWAP) یا بهره
سوآپ، انواع فراوانی دارد. از بین انواع قراردادهای سوآپ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره، مهم‌ترین و پرکاربردترین‌ها است.
به گزارش پایگاه خبری - تحلیلی «شهر فردا» ، ف به نقل از موسسه آموزش عالی اندیشه معین : سواپ نرخ بهره یکی ابزار مهمی برای مدیریت ریسک نرخ بهره به‌شمار میآید که برای ولین بار در سال 1982 در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. وقتی که تقاضا برای ابزارهای مالی رو به افزایش است، این ابزار می‌تواند برای کاهش ریسک نرخ بهره به‌کار کرفته شود.شایع ترین و رایج ترین نوع سوآپ که اصطلاحا به Plain Vanilla Swaps نامیده میشود، برای نرخ بهره دارای مشخصات زیر است:
شکل زیر یک سوآپ نرخ بهره را بین بانک پس‌انداز "الف" و شرکت مالی "ب" نشان می‌دهد. بانک پس‌انداز الف موافقت می‌کند که یک نرخ ثابت 7% را برای یک میلیون تومان از "اصل فرضی" برای ده سال آینده بپردازد و شرکت مالی ب نیز می‌پذیرد که نرخ اسناد خزانه یک‌ساله را علاوه‌بر یک درصد، برای مبلغ یک میلیون تومان (اصل ذهنی) را برای همان دوره پرداخت نماید. به این ترتیب هر ساله باید بانک پس‌انداز الف، معادل 7% یک میلیون تومان را به شرکت مالی ب پرداخت نماید؛ در حالی‌که شرکت مالی ب نیز باید نرخ اوراق خزانه (T-bill) به‌علاوه 1% یک میلیون تومان را به بانک پس‌انداز الف بپردازد. نرخ ثابت برای دوره ده ساله: 7% *1000000 و نرخ متغیّر برای دوره ده ساله:T-bill+ 1% * 1000000 خواهد بود.
سوآپ ارز عبارت است از پرداخت‌های اصل و فرع مبلغی از یک ارز در برابر پرداخت اصل و فرع در ارز دیگر. قرارداد سوآپ ارزی ایجاب می‌کند که مبالغ اصل (وام) با ارزهای گوناگون تعریف شده باشد؛ که این مبالغ به‌طور معمول در شروع و پایان عمر سوآپ، پرداخت می‌شوند. مبالغ پایه (اصل وام) طوری انتخاب می‌شوند که در صورت پرداخت در زمان شروع و ابتدای قرارداد، معادل و مساوی همدیگر باشند. این برابری براساس نرخ برابری نقدی ارزهای مربوطه در زمان شروع قرارداد است. تحت یک قرارداد یا معامله سوآپ ارز، یکی از طرفین توافق می‌کند تا پرداخت‌های دوره‌ای (ماهانه، سالانه و . ) در یک ارز مشخص، برای یک دوره خاص، داشته باشد؛ تا بدهی طرف دیگر معامله (که از لحاظ ارز عنوان‌شده متحمل شده است)، برطرف شود. در عوض، طرف دوم معامله توافق می‌کند که همین عملیات را در مورد طرف نخست قرارداد پیاده کند. سوآپ ارزی، زمانی امکان‌پذیر است که هریک از جریان‌های پرداختی که سوآپ می‌شوند، ارزش یکسان داشته باشند (بدون در نظر گرفتن اینکه این جریان‌ها به نرخ بهره ثابت یا نوسانی بستگی دارند یا نه؟).
سوآپ ارز انواعی دارد؛ در 1990، معمول‌ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) بود که به‌صورت سوآپ Plain Vanilla (رایج‌ترین نوع سوآپ) شناخته می‌شد. تحت این سوآپ ارز، گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است.
یک شکل معمول دیگر از سوآپ، سوآپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow) است. تحت این قرارداد، یکی از جریان‌های پرداخت در نرخ ثابت، در یک ارز قرار گرفته، در حالی‌که جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار میگیرد.
یکی دیگر از انواع سوآپ، سوآپ ارز شناور-شناور (flow-for-flow) است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخهای شناور ارزهای مورد قرارداد است. بدین معنا که نرخ مورد توافق معامله‌گران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله.
یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار شایع و معمول است، سوآپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap) است و آن توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در یک ارز، با نرخ بهره متغیر در یک ارز دیگر.
مدیریت - فرهنگ
معاملات تعويضی يا سوآپ عبارتند از ترکيب يک معامله نقدی و يک معامله سلف که به طور همزمان ودرارتباط باهم انجام می گيرند.معمولا اين معاملات به منظور انجام آربيتراژ و پوشش وضعيت منفی حسابهاتوسط موجودی مثبت حسابهای ديگر به کار می رود.
*خصوصيات يک معامله سوآپ ارزی
معاملات تعويضی دارای خواص متعددی هستند ازجمله آنها ميتوان به اين موارد اشاره کرد:
يک ارز بطور همزمان طی يک معامله نقدی و سلف خريداری و فروخته شده باشدويا بالعکس.
مبلغ خريداری و فروخته شده بايد يکسان باشد.
سرسيد دومعامله متفاوت است.سررسيد معامله Spot دوروز کاری و سررسيد معامله سلف يک ماه از تاريخ معامله می باشد.Negotiation Time
در انجام اين معامله تغييری در وضعيت موجودی بانک يا معامله گر رخ نمی دهد.
چون نرخهای سلف به نسبت نرخهای نقدی تغيير می کنند، سطح نرخها نقدی در معاملات تعويضی اهميتی ندارد.
*نحوه نمايش نرخها در معاملات سوآپ
نمايش نرخها در اين معاملات نظير معاملات سلف است.يعنی اينکه معامله گران در هنگام عنوان نرخ، نرخ نقدی و مابه التفاوت نرخهای سلف و نقدی را که همان (Forward Margins) باشند نشان می دهند.البته ازِجائيکه سطح نرخهی نقدی تعریف سواپ(SWAP) یا بهره اهميتی ندارند، تنها نمايش مارجينها (Forward Margines) کفايت می کند.
*نرخهای T/N در معاملات سوآپ
يعنی سررسيد معامله اول يک روز بعد و سررسيد معامله دوم دوروز بعد می باشد (Tomorrow Over Next)
*انواع معاملات سواپ
۱- سوآپ ارزی دو ارز متفاوت با نرخ بهره ثابت
۲- سوآپ نرخ بهره ثابت و ديگری با نرخ بهره متغير
۳-سوآپ ارزی دو ارز يکی با نرخ بهره ثابت و ديگری با نرخ بهره متغير
۴- سوآپ ارزی بهره، درشرايطی که هردونرخ بهره يکی هستند.
مورد نخست از موارد روزمره در برخی موسسات مالی و بانکهاست . در مورد موارد ديگر به بررسی خواهيم پرداخت.
به طور کلی یک معامله سوآپ خرید و فروش و یا فروش و خرید همزمان یک کالا به سررسیدهای متفاوت میباشد .
مثلأ دریک معامله سوآپ ارز مقدار مشخصی از یک ارز د رمقابل ارز دیگری در یک معامله نقدی خریداری یا فروخته و همزمان مقدار ارز خریداری یا فروخته شده در مقابل ارز قبلی در یک معامله سلف فروخته و یاخریداری میشود."
به عبارت ساده تر مثلا اگر فردی در یک معامله درمقابل 100 ریال ایران 10 دلار کانادا را به صورت نقد خریداری کرده باشد، درهمان زمان 10 دلار کانادا را درمقابل 110 ریال ایران در یک معامله سلف بفروشد و یا بالعکس . یک معامله سوآپ ارز دو معامله همزمان نقدی و سلف عکس یکدیگر است.در این حالت ریسک نوسانات نرخ ارز وجود نخواهد داشت و هزینه این معامله ازتفاوت بین نرخهای معامله نقدی و سلف خواهد بود که متاثر از نرخ بهره دو ارز می باشد.در اینصورت است که فرد با کارمزد کمتر توانسته هر دومعامله نقدی و سلف را انجام دهد.
و در مورد معاملات بازرگانی سوآپ نوعی معامله بین الملی است که یک طرف متعهد می گردددرقبال دریافت کالایی در زمان ومکانی مشخص عین همین کالا را درزمان ومکان مشخص طبق قرارداد منعقده بین طرفین به مشتری طرف اول تحویل دهدمثلا ایران باتوجه به اینکه به دریای آزاد دسترسی دارد اقدام به انعقاد قرارداد با کشورهای دریای خزر مبنی بردر یافت نفت خام در دریای خزر وتحویل آن به مشتریهای این کشورها در خلیج فارس می کند این باعث می گردد ایران هزینه حمل نفت خام را از خلیج فارس به شمال کشور نداشته باشد وهم کشورهای مزبور می توانندباهزینه حمل کمتر نفت خام را بفروش برسانند .
و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند به زودى آنان را در بوستانهايى كه از زير [درختان] آن نهرها روان است درآوريم هميشه در آن جاودانند وعده خدا راست است و چه كسى در سخن از خدا راستگوتر است (۱۲۲) (سوره نساء )
سوآپ Swap
سوآپ در لغت به‌معنای معامله پاياپاى (ارز)، معاوضه، عوض کردن، مبادله کردن، بيرون کردن، جانشين کردن و اخراج کردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی) است. قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص می‌کند. معمولا محاسبه جریانات نقدی شامل ارزش‌های آتی یک یا چند متغیر بازار است. اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه 1980 منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار سوآپ رشد چشم‌گیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقّات خارج از بورس به‌صورت سوآپ انجام میشود.[1]
1. دارایی پایه؛ موضوع قرارداد است و هدف از قراداد، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است. به‌طور معمول، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است:
2. فروشنده سوآپ (Swap Seller)؛ طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت می‌کند. به فروشنده سوآپ، خریدار حمایت نیز گفته میشود.
3. خریدار سوآپ (Swap Buyer)؛ طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می‌کند، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایه‌گذار نیز گفته میشود.[2]
4. شخص مرجع یا تعهد مرجع؛ شخص مرجع همان صادرکننده ابزار بدهی است. این شخص می‌تواند شرکت، دولت و یا صادرکننده وام باشد.
5. صرف سوآپ (Swap Premium)؛ پرداخت‌هایی که به‌وسیله خریدار حمایت صورت میگیرد، “پایه صرف” نام دارد و پرداخت‌های احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آنها مجبور شود به “پایه حمایت” موسوم است. خریدار و فروشنده در تاریخ معامله بر روی این صرف به توافق می‌رسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می‌ماند.[3]
سوآپ، انواع فراوانی دارد. از بین انواع قراردادهای سوآپ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره، مهم‌ترین و پركاربردترین‌ها است.
1) سوآپهای نرخ بهره؛ سواپ نرخ بهره یکی ابزار مهمی برای مدیریت ریسک نرخ بهره به‌شمار میآید که برای ولین بار در سال 1982 در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. وقتی که تقاضا برای ابزارهای مالی رو به افزایش است، این ابزار می‌تواند برای کاهش ریسک نرخ بهره به‌کار کرفته شود.[4] شایع ترین و رایج ترین نوع سوآپ که اصطلاحا به Plain Vanilla Swaps نامیده میشود، برای نرخ بهره دارای مشخصات زیر است:
شکل زیر یک سوآپ نرخ بهره را بین بانک پس‌انداز “الف” و شرکت مالی “ب” نشان می‌دهد. بانک پس‌انداز الف موافقت می‌کند که یک نرخ ثابت 7% را برای یک میلیون تومان از “اصل فرضی” برای ده سال آینده بپردازد و شرکت مالی ب نیز می‌پذیرد که نرخ اسناد خزانه یک‌ساله را علاوه‌بر یک درصد، برای مبلغ یک میلیون تومان (اصل ذهنی) را برای همان دوره پرداخت نماید. به این ترتیب هر ساله باید بانک پس‌انداز الف، معادل 7% یک میلیون تومان را به شرکت مالی ب پرداخت نماید؛ در حالی‌که شرکت مالی ب نیز باید نرخ اوراق خزانه (T-bill) به‌علاوه 1% یک میلیون تومان را به بانک پس‌انداز الف بپردازد. نرخ ثابت برای دوره ده ساله: 7% *1000000 و نرخ متغیّر برای دوره ده ساله: (T-bill+ 1%) * 1000000 خواهد بود.[5]
2) قراردادهای سوآپ ارز (Currency Swap Contracts)؛ سوآپ ارز عبارت است از پرداخت‌های اصل و فرع مبلغی از یك ارز در برابر پرداخت اصل و فرع در ارز دیگر. قرارداد سوآپ ارزی ایجاب می‌کند که مبالغ اصل (وام) با ارزهای گوناگون تعریف شده باشد؛ که این مبالغ به‌طور معمول در شروع و پایان عمر سوآپ، پرداخت می‌شوند. مبالغ پایه (اصل وام) طوری انتخاب می‌شوند که در صورت پرداخت در زمان شروع و ابتدای تعریف سواپ(SWAP) یا بهره قرارداد، معادل و مساوی همدیگر باشند. این برابری براساس نرخ برابری نقدی ارزهای مربوطه در زمان شروع قرارداد است. تحت یك قرارداد یا معامله سوآپ ارز، یكی از طرفین توافق می‌کند تا پرداخت‌های دوره‌ای (ماهانه، سالانه و …) در یك ارز مشخص، برای یك دوره خاص، داشته باشد؛ تا بدهی طرف دیگر معامله (که از لحاظ ارز عنوان‌شده متحمل شده است)، برطرف شود. در عوض، طرف دوم معامله توافق می‌کند که همین عملیات را در مورد طرف نخست قرارداد پیاده کند. سوآپ ارزی، زمانی امکان‌پذیر است که هریك از جریان‌های پرداختی که سوآپ می‌شوند، ارزش یكسان داشته باشند (بدون در نظر گرفتن اینکه این جریان‌ها به نرخ بهره ثابت یا نوسانی بستگی دارند یا نه؟).[6]
سوآپ ارز انواعی دارد؛ در 1990، معمول‌ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) بود که به‌صورت سوآپ Plain Vanilla (رایج‌ترین نوع سوآپ) شناخته می‌شد. تحت این سوآپ ارز، گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است.
یک شکل معمول دیگر از سوآپ، سوآپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow) است. تحت این قرارداد، یكی از جریان‌های پرداخت در نرخ ثابت، در یك ارز قرار گرفته، در حالی‌که جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار میگیرد.
یکی دیگر از انواع سوآپ، سوآپ ارز شناور-شناور (flow-for-flow) است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخهای شناور ارزهای مورد قرارداد است. بدین معنا که نرخ مورد توافق معامله‌گران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله.
یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار شایع و معمول است، سوآپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap) است و آن توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در یك ارز، با نرخ بهره متغیر در یك ارز دیگر.[7]
سوآپ با شروع از معامله سلف (Forward-Starting Swap)؛ در این نوع سوآپ، برگه بهادار سلفی، با نرخ امروز سوآپ نرخ بهره یا یك بدهی كه در آینده پدید یا فروخته میشود، قفل شده و فروخته میشود. مؤسسه‌هایی كه بخواهند اوراقی را با نرخ بازده ثابت در آینده منتشر كنند، می‌توانند از این نوع سوآپ استفاده كنند.
سوآپ نرخ بازده كل ( Total Return Swap or Total Rate Of Return Swap: TRORS)؛ قراردادی است كه در آن، تعریف سواپ(SWAP) یا بهره دو طرف معامله، یك دارایی را به‌صورت دارایی پایه یا معیار انتخاب می‌كنند؛ پس از آن قرار می‌گذارند كه یكی از طرفین بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش ارزش آن دارایی یا كاهش ارزش دارایی مربوطه را صاحب شود، در عین حال، طرف مقابل نیز وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت می‌كند؛ كه به‌طور معمول هم هیچ‌گونه ارتباطی با دریافتی‌های طرف نخست ندارد.در حقیقت، این نوع سوآپ، به طرف دوم اجازه می‌دهد تا دارایی‌اش را در برابر نوسان‌های ارزش، پوشش دهد و طرف نخست نیز می‌تواند بدون اینكه دارایی را وارد ترازنامه‌اش بكند، از عایدات اقتصادی آن بهره‌مند شود.[8]
2. کاهش ریسک بازار دارایی پایه فروشنده سوآپ از راه جبران زیان کاهش ارزش دارایی پایه به‌وسیله خریدار سوآپ. علاوه‌براین چند منفعت دیگر در استفاده از این نوع به‌جای خرید دارایی پایه برای سرمایه‌گذار مترتب است:
· لازم نیست تا خریدار سوآپ شخصا درباره تأمین مالی خرید دارایی پایه اقدام کند و در عوض مبلغی را به فروشنده سوآپ در ازای دریافت بازده کل ناشی از دارایی پایه می‌پردازد.
· خریدار سوآپ در معرض همان میزان خطر اقتصادی ناشی از یک سبد متنوع از دارایی‌ها در یک معامله سوآپ است که در معامله‌های بازار نقدی به‌دست میآید. به این وسیله سوآپ بازده کل نسبت به بازار نقد، ابزار بسیار مؤثرتری خواهد بود.
· خریدار سوآپ، خرید یک دارایی، همزمان با ریسک اعتباری مثل اوراق قرضه شرکتی در بازار را مشکل مییابد؛ از سوی دیگر خریدار سوآپ در برابر دریافت بازده کل دارایی پایه در معرض دو ریسک اعتباری یا نکولِ فروشنده سوآپ[10] و ریسک تغییر نرخ سود قرار میگیرد.
سوآپ دارایی (Equity Swap)؛ در این سوآپ، جریان‌های نقدی آینده بین دو طرف برای مدت مشخصی مبادله میشود. یكی از این دسته جریان‌های نقدی، نوعاً بهره‌ای است كه بر دارایی پایه (ممكن است مبلغی پول باشد) بار میشود. دسته دیگر، جریان‌های نقدی، به عملكرد شاخص سهام در بازار بورس اوراق بهادار مربوط است. به این معنا كه یكی از طرفین جریان‌های بهره‌ای دارایی پایه را صاحب میشود و طرف دیگر تغییرهای ارزش شاخص بورس اوراق بهادار در مدت زمان مورد توافق را به‌دست می‌آورد.
سوآپ نكول اعتباری (Credit Default Swap: CDS)؛ این سوآپ، پركاربردترین مشتقه اعتباری[11] است. این قرارداد توافقی است كه طی آن، طرف خریدار، اجرتی را به‌صورت دوره‌ای به طرف فروشنده در برابر تعهد وی به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده و در صورت بروز حادثه‌ای مورد توافق (مانند نكول)، پرداخت می‌کند. این قرارداد، مانند بیمه است كه طی آن، صاحبان دارایی‌ها آنها را در ازای مبلغی به‌صورت دوره‌ای بیمه می‌كنند. تفاوت اصلی بین “سوآپ نكول اعتباری” و “سوآپ نرخ بازده كل” در این است که سوآپ نكول اعتباری از دارایی، در برابر بروز یك اتفاق خاص، محافظت می‌كند؛ در حالی‌كه “سوآپ نرخ بازده كل”از دارایی در برابر كاهش ارزش احتمالی آینده آن محافظت می‌كند. به‌عبارت دیگر در حالی‌كه CDS به‌صورت ابزار مشتقه اعتباری مطرح است، TRORSهیچ‌گاه به‌صورت یك مشتقه اعتباری مطرح نیست.
سوآپ با سررسید ثابت (Constant Maturity Swap: CMS)؛ سوآپ با سررسید ثابت یا (CMS) یك سوآپ جهت تأمین منابع مالی است كه به خریدار آن این امكان را می‌دهد تا بتواند مدت زمان مشخصی را به‌صورت دوره دریافت جریان‌های نقدی در خلال معامله خود مشخص كند. سوآپ با سررسید ثابت در مقابل نقطه‌ای در منحنی تغییرهای قیمت سوآپ، مربوط به یك قیمت اعلام‌شده دوره‌ای، ثابت میشود.[12]
سوآپ تفاضلی (Differential Swap)؛ نوعی سوآپ نرخ بهره است؛ که طی آن، نرخ بهره در یک ارز با یک نرخ بهره متغیر در یک ارز خارجی معاوضه میشود. برای مثال ممکن است پرداخت‌هایی که براساس نرخ لایبور پوند انگلیس صورت میگیرد، با پرداخت‌هایی که براساس نرخ لایبور دلار آمریکا صورت می‌پذیرد، معاوضه شوند (که البته همراه با یک حاشیه سود و زیان خواهد بود).[13]
سوآپشن (Swaption)؛ سوآپشنها ابزار جدیدی از ابزارهای مهندسی مالی برای کنترل ریسک نرخ بهره محسوب می‌شوند و در واقع یک نوع حفاظت از نرخ بهره بلندمدت است. به‌عبارت دیگر سوآپشن یک حق اختیار ورود به سوآپ نرخ بهره در بلندمدت است.[14] طرفین قرارداد سوآپ از این قرارداد به‌منظور دوری از ریسك‌های موجود در بازار استفاده می‌كنند.اما گاهی پیش میآید كه فردی به‌طور قطع نمی‌داند كه دارایی وی در معرض ریسك قرار میگیرد یا خیر. در چنین مواقعی، وی می‌تواند به حضور در قرارداد “سوآپشن” اقدام كند. در حقیقت این قرارداد به دارنده آن، این امتیاز را می‌دهد تا بتواند اختیار ورود به یك قرارداد سوآپ نرخ بهره را در آینده داشته باشد.[15]
قراردادهایی همچون سوآپ که در واقع توافق‌نامه‌های خصوصی بین دو شرکت هستند، در معرض “ریسک اعتباری” هستند. به‌طور مثال یک نهاد مالی قراردادهای سوآپ همسان و معادل اما برعکس (مقابل)با دو شرکت منعقد کرده است؛ اگر هیچ‌کدام از طرفین قرارداد پیمانشکنی نکنند، نهاد مالی به‌صورت کامل پوشش ریسک داده میشود؛ یعنی کاهش در یک قرارداد همواره با افزایش یک ارزش قرارداد دیگر جبران میشود؛ اما همواره این احتمال وجود دارد که یکی از مؤسسات طرف قرارداد دچار ورشکستگی شود؛ در این حال، نهاد مالی باید به قرارداد خود با طرف دیگر پایبند باشد.[16]
1. قراردادهای آتى و اختیار معامله ابزارهای مالی، به‌نسبت کوتاه‌مدت بوده و در سررسیدهای کوتاه‌مدت کاربرد دارند. چنین ابزارهایی برای سررسیدهای حداکثر تا یك سال می‌توانند کارآیی داشته باشند و با توجه به قیمت تمام‌شده آن (ارزش قرارداد)، مثمر ثمر بوده و ریسک را پوشش می‌دهد.اما سوآپ (قراردادهای سوآپ)، به‌راحتی و با قیمت مناسب (Cost-Effective)، شرکت یا مؤسسه مالی یا صندوق سرمایه‌گذاری‌ای که با ریسک وام یا سرمایه‌گذاری (نوسان در نرخ) روبه‌رو است را در درازمدت پوشش می‌دهد.
2. تفاوت دیگر بین قراردادها این است كه قراردادهای سوآپ در اصطلاح به قرارداهای (Over The Counter: OTC) معروف هستند؛ یعنی قراردادهایی كه خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند و ضوابط و مقررات استاندارد بورس بر آنها حاكم نیست. ضمن اینكه در قراردادهای سوآپ افزون بر وجود پیش‌فرض مبادله اصل مبلغ قرارداد در تاریخ سررسید، جریان‌های نقدی حاصل از بهره‌های ارزهای مورد معامله در خلال مدت قرارداد نیز در تاریخ‌های مورد توافقی باهم مبادله می‌شوند. در معامله‌های آتى و اختیارات ارزی مبادله اصل مبالغ معامله در سررسید انجام میشود. در قراردادهای آتى، مبلغی به‌عنوان “حساب ودیعه” و در قراردادهای اختیارات، مبلغی به‌عنوان “قیمت حق خرید” یا “قیمت حق فروش” مطرح است؛ كه این مبالغ، غیر از قیمت دارایی پایه است كه در سررسید مبادله میشود. از طرفی برای شركتی كه می‌خواهد خود را در برابر ریسك نرخ برابری ارز خارجی پوشش دهد، استفاده از قراردادهای اختیار معامله ارزها، در مقایسه با قراردادهای آتى، گزینه‌‌ی مطلوب‌تری است.[17]
3. پیمان آتی منجر به معاوضه جریانات نقدی فقط در یک تاریخ یکسان میشود؛ ولی قراردادهای سوآپ، عموما به معاوضه جریان نقدی در چندین زمان مختلف در آینده می‌انجامد.
[1] . هال، جان؛ مبانی مهندسی مالی، ترجمه سجاد سیّاح و علی صالحآبادی، تهران، رایانه تدبیرپرداز، 1384، چاپ اول، ص259.
[2] . موسویان، سیدعباس و موسوی بیوکی، سیدمحمدمهدی؛ بررسی امکان استفاده ازسوآپ بازده کل جهت مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مجله علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، 1389، ش37، ص125.
[5] . میشکین، فریدریک. اس؛ اقتصاد پول، بانکداری و بازارهای مالی، ترجمه احمد شیبانی، تهران، دانشگاه امام صادق، 1390، چاپ اول، ص332- 334.
[6] . معصومی‌نیا، غلام‌علی و بهاروندی، احمد؛ بررسی فقهی قراردادهای پوشش ریسک دارایی‌های ارزی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مجله علمی-پژوهشی اقتصاد اسلامی، 1387، ش31، ص197.
[10] . ریسک اعتباری ریسکی است که از نکول یا قصور طرف قرارداد، یا در حالتی کلی‌تر ریسکی است که از «اتفاقی اعتباری» تعریف سواپ(SWAP) یا بهره به‌وجود میآید.
[14] . ریاضت، فرهاد؛ مهندسی مالی و کاربرد آمن در بازار سرمایه اسلامی، تهران، مجله حسابدار، شماره 128؛ ص 8
[17] . درخشان، مسعود؛ مشتقات و مدیریت ریسك در بازارهای نفتی، تهران، مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، 1383، ص35-40.
قرارداد سوآپ یا قرارداد معاوضه ای چیست؟
قراردادهای سوآپ یکی از پرکاربردترین ابزارهای در قراردادهای تجاری محسوب می شود که بر اساس معاوضه دو جریان آتی ثابت و یا متغیر عمل می کنند.
قرارداد سوآپ یا قرارداد معاوضه ای
قرارداد سوآپ یا قرارداد معاوضه ای چیست؟
در معامله سوآپ دو طرف مجموعه از جریان های نقدی با نوع پرداخت متفاوت در آینده را با هم معامله می کنند.
در این نوع قرارداد معامله یک طرف جریان نقدی را بر اساس یک متغیر تصادفی مانند نرخ ارز و طرف دیگر بر اساس یک عامل ثابت مبادله می کند. البته ممکن است در مواقعی هر دو طرف بر حسب نرخ متغیر معامله کنند.
در زمان توافق طرفین در اکثر قراردادهای سوآپ پولی جابه جا نمی شود و در واقع می توان گفت این معامله ها در ابتدا ارزشی ندارند ولی تاریخ هایی برای جریان های نقدی تعیین می شود. به این تاریخ های تعیین شده تاریخ تسویه یا تاریخ پرداخت گفته می شود و به زمان بین آن ها دوره تسویه می گویند.
تاریخ خاتمه قرارداد سوآپ نیز کاملا مشخص است. در این تاریخ آخرین پرداخت توسط دو طرف انجام میشود. تاریخ خاتمه مانند تاریخ سررسید در بازار مشتقه است.
اگر پرداخت‌هایی که در تاریخ‌های سررسید انجام میشود، بر اساس یک ارز یکسان باشد، منطقی است که خالص مبالغ پرداختی رد و بدل شود. در زمان تسویه کمتر پیش میآید که دو طرف اقدام به تحویل فیزیکی دارایی پایه کنند. معمولا تسویه به صورت نقدی انجام میشود.
قرارداد سوآپ در بازار فرابورس و بر حسب نیازهای طرفین انجام میشود.
چون اکثرا پولی در ابتدای کار رد و بدل نمی‌شود، ریسک نکول همواره با این معاملات همراه است. در واقع چون نمی توانیم از معتبر بودن توافق بین دو طرف مطمئن باشیم این معاملات ریسک اعتباری دارند.
قرارداد سوآپ را چون شامل مجموعه ای از پرداخت ها است می توان حالت کلی تری از پیمان آتی دانست.
اجزای تشکیل‌دهنده قرارداد سوآپ
1. دارایی پایه
موضوع قرارداد است و هدف از قراداد، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است. به‌طور معمول، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است:
2. فروشنده سوآپ (Swap Seller)
طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت می‌کند. به فروشنده سوآپ، خریدار حمایت نیز گفته میشود.
3. خریدار سوآپ (Swap Buyer)
طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می‌کند، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایه‌گذار نیز گفته می شود.
4. شخص مرجع یا تعهد مرجع
شخص مرجع همان کسی است که ابزار بدهی را صادر می کند و این شخص می تواند دولت، شرکت و یا صادرکننده وام باشد.
5. صرف سوآپ (Swap Premium)
پرداخت‌هایی که به‌وسیله خریدار حمایت صورت میگیرد، “پایه صرف” نام دارد و پرداخت‌های احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آن ها مجبور شود به “پایه حمایت” موسوم است.
خریدار و فروشنده در تاریخ معامله بر روی این صرف به توافق می‌رسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می‌ماند.
انواع قرارداد سوآپ یا قرارداد معاوضه ای
قراردادهای سوآپ، انواع فراوانی دارد. از بین انواع قراردادهای سوآپ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره، مهم‌ترین و پرکاربردترین‌ها است.
قرارداد سوآپ یا قرارداد معاوضه ای چیست
دارایی پایه سوآپ می تواند یکی از موارد زیر باشد:
سوآپ نرخ بهره:
در سوآپ نرخ بهره (interest rate swap) مبالغ نرخ بهره تعریف سواپ(SWAP) یا بهره بر حسب ارزهای مشابه توسط طرفین قرارداد، تعویض می شود.
در این نوع از قراردادهای سوآپ مبلغ اسمی برای دو طرف قرارداد یکسان و تسویه آن به صورت خالص انجام می شود.
در این نوع دو حالت ممکن است، حالت اول این است که دو طرف قرارداد مبلغ بهره را بر اساس بهره متغیر پرداخت کنند.
حالت دوم تعریف سواپ(SWAP) یا بهره این است که یکی از طرفین قرارداد طبق بهره ثابت و طرف دیگر بر خلاف آن بر اساس نرخ بهره متغیر نسبت به پرداخت اقدام کند.
سوآپ سهام:
در سوآپ سهام (equity swaps) دو طرف قرارداد مبالغی را که بر حسب بازده سهام یا شاخص سهام مشخص شده اند، تعویض می کنند.
این نوع سوآپ به شکلی طراحی شده است که علاوه بر بازده حاصل از سود نقدی، بازده ناشی از منفعت سرمایه ای (capital gain) را هم شامل می شود.
سوآپ ارزی:
در سوآپ ارزی (currency swaps) دو طرف قرارداد مبالغ بهره را به نسبت ارزهای مختلف مورد تعویض قرار می دهند.
این روش باعث مقاوم شدن معامله گران در مقابل نوسان های نرخ ارز می شود.
سوآپ ارز ثابت – ثابت:
از سال ۱۹۹۰ م، معمول ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) است که به صورت سوآپ Plain Vanilla (رایج ترین نوع سوآپ) شناخته شده است.
بر اساس این نوع سوآپ، گردش نقدینگی سوآپ طبق گردش نقدینگی آتی ارزها متفاوت است.
سوآپ ارزی ثابت – شناور:
سوآپ ارزی ثابت – شناور (fixed-for-flow) نوعی از سوآپ است که تحت این قرارداد، یکی از جریان های پرداخت در نرخ ثابت یک ارز قرار می گیرد، در حالی که جریان پرداخت دیگر، بر اساس نرخ شناور ارز دیگر قرار می گیرد.
سوآپ نرخ بازده کل:
سوآپ نرخ بازده کل، سوآپی است که در آن، دو طرف معامله، یک دارایی را به صورت دارایی پایه یا معیار انتخاب می کنند و توافق می کنند که یکی از آنها بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش یا کاهش ارزش آن دارایی را صاحب شود.
در برابر طرف مقابل معامله وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت می کند که به طور معمول هیچ گونه ارتباطی با دریافتی های طرف اول نخواهد داشت.
سوآپ بازده کل باعث کاهش ریسک اعتباری دارایی پایه از راه انتقال بازده کل به خریداران سوآپ می شود.
یکی دیگر از کارکردهای این نوع قرارداد این است که باعث کاهش ریسک بازار دارایی پایه فروشنده سوآپ از طریق جبران زیان کاهش ارزش دارایی پایه به وسیله خریدار سوآپ می شود.
سوآپ نکول اعتباری:
موسسات مالی زمانی که در معرض ریسک عدم بازپرداخت قسط وام های مشتریان خود قرار می گیرند برای نگهداری از دارایی های خود و کاهش ریسک عدم باز پرداخت قسط های وام توسط مشتریان از سوآپ نکول اعتباری استفاده می کنند.
بر این اساس، موسسات مذکور طی قراردادی در جایگاه خریدار سوآپ قرار می گیرند و با فروشنده سوآپ که معمولا یک موسسه بیمه ای است توافق می کنند تا در سررسیدهای معینی، مبلغ مشخصی را به فروشنده پرداخت کنند.
بعد فروشنده نیز تعهد می کند که در صورت عدم باز پرداخت اقساط مشتریان به موسسه مالی، در راستای اجرای قرارداد نکول اعتباری در سقف تعهدی که به موجب این قرارداد پذیرفته، معادل آن چه که مشتری موسسه نپرداخته است، جبران کند.
این نوع قرارداد مانند بیمه ای عمل می کند که در طی آن صاحبان دارایی ها آنها را در ازای مبلغی به صورت دوره ای بیمه می کنند.
تفاوت بین سوآپ نکول اعتباری و سوآپ نرخ بازده کل:
سوآپ نکول اعتباری از دارایی در برابر بروز یک اتفاق خاص محافظت می کند، در حالی که سوآپ نرخ بازده کل از دارایی در برابر کاهش ارزش احتمالی آن در آینده محافظت می کند.
حساب اسلامی فارکس چیست؟ بررسی بروکرهای دارای حساب اسلامی
با توجه به این که ترید کردن معمولا در اسلام حرام تلقی میشود اما باز هم روش‌هایی برای رفع این مشکل وجود دارد. برای این کار شما باید در بروکری که حساب اسلامی دارد افتتاح حساب انجام دهید. در این مقاله از امیرتریدر قصد داریم تا به این موضوع بپردازیم که حساب اسلامی فارکس چیست، چه مزایا و معایبی دارد و از چه بروکرهایی می‌توانیم برای این نوع اکانت استفاده کنیم.
آن چه در این مطلب می‌خوانیم:
سوآپ یا بهره شبانه چیست؟
یکی از اصطلاحات کمتر تعریف سواپ(SWAP) یا بهره درک شده در فارکس مفهوم سوآپ به معنای نرخ مبادله یا جابه جایی است. درک این موضوع بسیار حائز اهمیت است زیرا می‌تواند به طور مستقیم بر روی سود شما تاثیر بگذارد. Swap یک نوع معاوضه جریانات نقدی بین دو شریک تجاری است و به زبان ساده مانند بهره بانکی است اما کمی متفاوت. به این صورت که شما هنگام دریافت وام از بانک در آینده باید بهره آن را پرداخت کنید. اما در فارکس، بروکر هزینه انجام معاملات را دریافت می‌کند.
برای تامین نقدینگی مورد نیاز مشتریان بروکر مجبور است این مبلغ را در قالب وام یک روزه از بانک‌ها دریافت کند که این وام دارای بهره است. برای تامین این مبلغ کارگزاری از شما سوآپ دریافت می‌کند.
البته قابل ذکر است که شما در هر معامله‌ای ملزم به پرداخت Swap نیستید و اگر معامله شما بالای 24 ساعت باز بماند باید این هزینه را بسته به پوزیشنی که باز کرده‌اید پرداخت یا دریافت کنید و به نوعی هزینه باز ماندن معامله است.
در معاملات فارکس دو نوع سوآپ داریم:
- سوآپ با نرخ ثابت
- سوآپ با نرخ شناور
بسته به نرخ سوآپ و موقعیتی که باز کرده‌اید این مبلغ می‌تواند مثبت یا منفی باشد به عبارت دیگر برای این کار یا باید هزینه بپردازید یا به شما هزینه پرداخت میشود. این نرخ زمان استفاده از لوریج اعمال میشود زیرا برای این کار پول قرض گرفته‌‍‌اید.
همچنین مواردی وجود دارد که بر روی این نرخ تاثیر دارد که عبارتند از:
- نوع بروکر
- تعداد روزهای باز بودن معامله
- نوع موقعیت خرید یا فروشی که انتخاب کرده‌اید
- ارزش اسمی معامله
تعدادی از قوانین اسلام با این اقدامات مخالف است و آن را حرام می‌داند. بنابراین بعضی از بروکرها برای افراد مسلمان این امکان را ایجاد کرده‌اند که حساب بدون سوآپ داشته باشند.
حساب اسلامی فارکس چیست؟
این حساب یک اکانت معاملاتی حلال است که به مسلمانانی که مایل به سرمایه گذاری حلال و خودداری از ربا هستند ارائه میشود. علاوه بر این حساب های اسلامی با عنوان اکانت هایی با سوآپ رایگان نیز شناخته میشود. این Accountها از چندین جهت با سایر حساب‌ها متفاوت است.
از آنجایی که دین اسلام انباشت سود را ممنوع کرده است، تریدرهایی که حساب اسلامی دارند نرخ بهره را پرداخت و دریافت نمی‌کنند. علاوه بر این معاملات فایننس اسلامی باید بدون تاخیر انجام شود بنابراین ارزها باید بلافاصله از حسابی به حساب دیگر منتقل و هزینه‌های تراکنش نیز پرداخت شود.
این اکانت ها اغلب توسط کارگزاری‌ها تبلیغ نمی‌شود زیرا سود کمتری برای آنها دارد تعریف سواپ(SWAP) یا بهره و تعداد مشتری‌هایی که آن را درخواست می‌کنند محدود است. در ادامه به معرفی بروکرهایی که می‌توانید در آن یک حساب اسلامی ایجاد کنید می‌پردازیم.
کدام بروکرها حساب اسلامی ارائه می‌دهند؟
قصد داریم در این بخش به معرفی بهترین و محبوب‌ترین بروکرهایی را که می‌توانید با خیال راحت بدون نگرانی در مورد مسائل شرعی در آن افتتاح حساب اسلامی فارکس انجام دهید بررسی کنیم.
این کارگزاری حساب اسلامی را در پلتفرم Mt4 ارائه می‌کند. در بروکر الپاری شما می‌توانید فلزات و جفت ارزها را تا 30 روز و شاخص‌ها نیز تا 7 روز بدون سوآپ معامله کنید و پس از گذشت این بازه زمانی مجددا بهره شبانه دریافت میشود. برای اسلامی کردن حساب کافیست پس از افتتاح حساب بروکر الپاری به پشتیبانی پیام دهید و درخواست خود را مطرح کنید.
با استفاده از Islamic Account بروکر آمارکتس شما می‌توانید بدون محدودیت زمانی تمامی جفت ارزها و فلزات را مورد معامله قرار دهید. نکته مثبتی که در مورد این کارگزاری وجود دارد این است که این بروکر بدون محدودیت زمانی، بدون کمیسیون و برای تمامی حساب هایش امکان اسلامی شدن را فراهم کرده است. برای این کار پس از افتتاح حساب بروکر آمارکتس، در قسمت مدیریت پنل درخواست اکانت اسلامی بدهید. اما اگر قصد معامله سهام، شاخص و کریپتو کارنسی دارید کماکان باید Swap بپردازید.
درست است که این کارگزاری پس از افتتاح حساب در بروکر روبوفارکس و درخواست حساب شما را اسلامی می‌کند اما از همان شب اول شما ملزم به پرداخت هزینه کمیسیون هستید.
با افتتاح حساب در بروکر فیبوگروپ شما می‌توانید به مدت 7 روز معاملات خود را بدون پرداخت سوآپ انجام دهید. اما پس از گذشت یک هفته باید 50 الی 150 دلار به ازای هر لات بسته به جفت ارز انتخابی هزینه Swap بپردازید.
مزایای حساب اسلامی فارکس
تفاوت اصلی حسابهای اسلامی با اکانت‌های عادی این است که در این نوع Accounts شما ملزم به پرداخت هزینه های شبانه نیستید و این یک مزیت بسیار مهم برای زمانی است که شما می‌خواهید یک معامله را در بلند مدت باز نگه دارید. علاوه بر این می‌توانید بر روی جفت ارزهایی که نرخ بهره شبانه زیادی دارند نیز بدون پرداخت هزینه اضافه، معامله باز کنید.
معایب حساب اسلامی فارکس
استفاده از این اکانت می‌تواند برای معامله گر ضرر داشته باشد زیرا نمی‌تواند از پرداخت سود در برخی از پوزیشن‌ها استفاده کند. از طرفی ممکن است نتواند روی برخی از جفت ارزها و شاخص‌ها پوزیشن بگیرد.
آیا معامله در فارکس حرام است؟
با توجه به این که یک چهارم جهان را مسلمانان تشکیل می‌دهند مسئله حضور مسلمانان در بازارهای مالی به طور فزاینده‌ای مطرح میشود. در این بخش قصد داریم بازار فارکس و ارز را از نظر حلال و حرام بودن بررسی کنیم.
به طور کلی اسلام اقدامات جهت بهبود وضعیت زندگی و معیشتی را مجاز می‌داند. تجارت فارکس به طور فزاینده و گسترده‌ای در دسترس است و پتانسیل برای سودهای سریع در هر روز معامله گران بیشتری را به سمت این بازار می‌کشاند. در نگاه اول این یک فرصت سرمایه گذاری حلال است زیرا صرفا به خرید و فروش پول می‌پردازد اما باز هم نیاز به بررسی دارد و یک سری مسائل وجود دارد که می‌توان با رعایت نکات مرتبط با آن با خیال راحت به ترید پرداخت. این مسائل عبارتند از:
هنگامی که یک سرمایه گذار پس از پایان یک جلسه معاملاتی موقعیت خود را باز نگه می‌دارد، بروکر سوآپ دریافت می‌کند که مطابق با نرخ بهره است. به همین علت است که داشتن معاملات در حسابهای معمولی و باز ماندن آن پوزیشن حرام است و بهتر است یک حساب اسلامی داشته باشید. در این نوع حساب ها بروکر برای تامین سود خودش هزینه کمیسیون دریافت می‌کند که این مبلغ در برخی از کارگزاری ها مبلغ بالایی است و بهتر است قبل از انجام این کار اطلاعات لازم را از بروکر مورد نظرتان دریافت کنید.
تجارت در اسلام تا جایی مجاز است که دست به دست انجام شود. در گذشته اکثر معاملات دست به دست انجام می‌شد اما امروز اکثر تجارت ها آنلاین هستند. در این مورد برخی از افراد این کار را حلال می‌دانند و برخی دیگر معتقدند فقط در صورتی این کار حلال است که تراکنش‌ها فورا انجام شوند.
عموماً پذیرفته شده است که خرید و فروش سهام حرام نیست زیرا شما به سادگی درصدی از یک شرکت را خرید یا فروش می‌کنید. با این حال باید اطمینان حاصل کنید که شرکتی که سهام آن را خرید و فروش می‌کنید بر خلاف قوانین شرع عمل نمی‌کند.
سرمایه گذاری در اوراق قرضه را می‌توان حرام دانست زیرا بر اساس نرخ بهره است. همچنین قراردادهای آتی نیز به دلیل معوق بودن مبادله کالا حرام است.
دیدگاه شما